Στα λημέρια της Επανάστασης: Τα ηρωικά χωριά της Φωκίδας

Τα βουνά της Γκιώνας, τα Βαρδούσια, η Οίτη και ο Παρνασσός οριοθετούν τη Φωκίδα, στην καρδιά της Ρούμελης. Τα Σάλωνα και το Κάστρο τους, η σημερινή Άμφισσα δηλαδή, διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Επανάσταση των Ελλήνων και στον Αγώνα τους για την Ελευθερία το 1821. Εκτός από την καθοριστικής σημασίας πτώση του Κάστρου των Σαλώνων, τα γύρω χωριά, χτισμένα σε απόκρημνες βουνοπλαγιές, κρυμμένα μέσα στη φύση και το πράσινο, με στρατηγική θέα προς τα περάσματα της Ρούμελης, αποτέλεσαν σημεία αιχμής στον πόλεμο των Κλεφταρματολών κατά της Οθωμανικής στρατιάς.Σήμερα, τα χωριά αυτά που κρατούν ανεπηρέαστο τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα αλλά και την επαφή με τη φύση, είναι από τα αξιοθέατα της περιοχής που αξίζει κανείς να επισκεφθεί. Οι προτομές των ηρώων της Επανάστασης, τα μνημεία των μαχών και οι ιστορικές τοποθεσίες περιμένουν να σας θυμίσουν την ιστορία, ή και να σας τη διδάξουν, καθώς τα περισσότερα από τα χωριά αυτά δεν έχουν απολάβει την αναγνώριση της συμβολής στον Αγώνα στην αναλογία που τους αρμόζει.

Γραβιά: Η κωμόπολη της Φωκίδας, χτισμένη σε υψόμετρο 400 μέτρων, είναι περισσότερο γνωστή για το Χάνι της και την ηρωική μάχη των Ελλήνων κατά των Τούρκων που το πολιορκούσαν. Ήταν λίγο μετά την έναρξη της Επανάστασης, τον Μάιο του 1821, όταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και άλλα 117 παλικάρια ταμπουρώθηκαν στο Χάνι της Γραβιάς για να αντιμετωπίσουν την τουρκική στρατιά. Τελικά, όχι μόνο κατόρθωσαν να σταματήσουν τους Τούρκους που προχωρούσαν προς την Άμφισσα, αλλά και να το σκάσουν μέσα από το στράτευμα σε μια πρωτοφανή έξοδο! Σήμερα το Χάνι της Γραβιάς έχει αναπαλαιωθεί, λειτουργεί ως σύγχρονο μουσείο ενώ ακριβώς δίπλα βρίσκεται και το μνημείο του Οδυσσέα Ανδρούτσου.

Πανουργιάς: Ταυτισμένο με την οικογένεια του ομώνυμου οπλαρχηγού της επανάστασης του 1821, ο Πανουργιάς είναι χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 1080 μέτρων στην πλαγιά της Γκιώνας και βρίσκεται βορειοανατολικά από το χωριό Καλοσκοπή και νοτιοδυτικά από το χωριό Στρώμη. Πήρε το όνομά του από τον κλεφταρματολό Πανουργιά Πανουργιά που έδρασε την περίοδο της επανάστασης, αλλά και το γιο του, Ιωάννη (γνωστό ως Νάκο Πανουργιά), ο οποίος μετά την απελευθέρωση ανέλαβε σπουδαία αξιώματα στο νέο ελληνικό κράτος. Ο αγωνιστής Πανουργιάς, δεν είναι ο μόνος λόγος που συνδέει το χωριό με την ελληνική Επανάσταση. Μέχρι το 1915 το χωριό ονομαζόταν Δρέμισσα ή Ντρέμισσα. Λίγο έξω από το χωριό, στις 17 Μαΐου 1821 δόθηκε μια από τις σημαντικότερες μάχες, ακόμα και για την έκβαση του απελευθερωτικού αγώνα, η Μάχη της Δρέμισσας. Οι άνδρες του Πανουργιά και του Ιωάννη Γκούρα έκοψαν την προέλαση του Ομέρ Βρυώνη προς τα Σάλωνα μετά την κατάληψη του ηρωικού Χανιού της Γραβιάς. Είναι το χωριό από το οποίο πηγάζει ο Μόρνος και με μια βόλτα στα δρομάκια θα εντοπίσετε σίγουρα μια από τις πολλές πηγές, ενώ δεν πρέπει να παραλείψετε μια επίσκεψη στο Μουσείο Υδροκίνησης, που δημιουργήθηκε με την φροντίδα του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου, στο οποίο θα βρείτε απαντήσεις σε κάθε απορία σας σχετικά με τον νερόμυλο του χωριού.Σερνικάκι: Σε απόσταση μόλις πέντε χιλιόμετρα από την Άμφισσα, βρίσκεται σχεδόν μέσα στον ονομαστό Ελαιώνα. Η ονομασία Σερνικάκι πιστεύεται ότι προήλθε από τον πρώτο Τούρκο τσιφλικούχο που βρέθηκε στην περιοχή, τον Σερνίκ-Αγά. Απέναντι από το Σερνικάκι βρίσκεται το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, στο οποίο ο τότε δεσπότης Σαλώνων Ησαΐαςμαζί με τους οπλαρχηγούς Πανουργιά και Δυοβουνιώτη ύψωσαν στις 27 Μαρτίου 1821 το λάβαρο της επανάστασης στη Ρούμελη.

Βάργιανη: Βρίσκεται στα 900 μέτρα υψόμετρο, στην πλαγιά του Παρνασσού, έχει μείνει στην ιστορία για τη μεγάλη, νικηφόρα μάχη των Ελλήνων απέναντι στους Τούρκους στις 14 Σεπτεμβρίου 1824. Το χωριό στον απελευθερωτικό αγώνα του ‘21 ανέδειξε ανδρείους αγωνιστές όπως τον Καπετάν Λιάπη (την κόρη του οποίου λέγεται ότι ερωτεύτηκε ο βασιλιάς Όθωνας) και το Νίκο Μπαλαούρα ενώ είκοσι άνδρες του χωριού πήρα μέρος και στην άλωση του Κάστρου των Σαλώνων στις 10 Απριλίου, ανήμερα Πάσχα, του 1821. Μέσα στη Βάργιανη βρίσκονται οι περίφημες πηγές της Μπουρμπούλας ενώ ο επισκέπτης αξίζει να δει τον Άη Θανάση, το υδραγωγείο αλλά και την πλατεία του χωριού, όπου κάθε χρόνο στις 26 Ιουλίου πραγματοποιείται το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής.

Αθανάσιος Διάκος: Γνωστό με το όνομα Άνω Μουσουνίτσα μέχρι το 1959, το χωριό Αθανάσιος Διάκος είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.100 μέτρων στους πρόποδες των Βαρδουσίων. Ο Αθανάσιος Διάκος είναι η πατρίδα του ομώνυμου ήρωα του 1821 που βρήκε φριχτό θάνατο στα χέρια των Τούρκων. Στην πλατεία του χωριού ανάμεσα στους δύο πλάτανους, δεσπόζει η προτομή του, ενώ διασώζεται το πατρικό του σπίτι, το οποίο από το 2009 έχει μετατραπεί σε ένα μικρό αλλά σύγχρονο μουσείο. Εκεί εκτός από πληροφορίες για τη δράση του ήρωα της Επανάστασης του 1821 εκτίθενται όπλα και ρούχα από την ίδια περίοδο. Κάθε χρόνο, μάλιστα, το τελευταίο σαββατοκύριακο του Ιουλίου διεξάγεται το φεστιβάλ Διάκεια προς τιμήν του. Ο Αθανάσιος Διάκος έχει την τύχη να περιβάλλεται από ελατόδασος αλλά και καστανιές, βελανιδιές, κέδρα και πλατάνια ενώ το χωριό διαπερνάει ποτάμι με το γεφύρι που περνάει από πάνω του να αποτελεί τόπο συνάντησης για επισκέπτες και κατοίκους.Μαυρολιθάρι: Είναι χτισμένο ανάμεσα σε Βαρδούσια, Γκιώνα και Οίτη, κοντά στα χωριά Καστριώτισσα και Στρώμη. Από το Μαυρολιθάρι καταγόταν ο αρματολός Βλαχαρμάτας, ο οποίος στα μέσα του 18ου αιώνα σήκωσε το λάβαρο της αντίστασης κατά των Τούρκων πριν βρει, τελικά, φριχτό θάνατο μετά από προδοσία. Δύο αιώνες μετά το Μαυρολιθάρι κάηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς την περίοδο της Κατοχής ως αντίποινα για τη δράση των ανταρτών της περιοχής.