Από ψηλά

 

Αεροφωτογραφία της κοιλάδας πριν σκεπαστεί από τα νερά του Μόρνου

 

 

Τα αδέλφια Πάνου από το Βελούχι (Κάλλιον)

 Εξαίρετοι συμπατριώτες 

Νικόλαος Κορακης (1900-1999)

 

Ο Νικόλαος Κοράκης επονομαζόμενος και Κατσαμπίνης.

1978 το Βελούχι πνίγεται …

 

 Ο αείμνηστος Δημήτρης Μπερτσιάς σε μια καλοκαιρινή επίσκεψη του στο χωριό, στα μέσα της δεκαετίας του 60  με τα ανήψια του Κώστα και Γιώργο, παιδιά του αδελφού του Σπύρου. 

 

Δυο φίλοι απ’ τα παλιά, και η Γκιώνα που τρίζει..

Ορεινογραφίες

Δυο φίλοι απ’ τα παλιά, και η Γκιώνα που τρίζει..

 

Ορεινογραφίες

 

Τί είναι εκείνο που φτιάχνει φιλίες; τι είναι εκείνο που ατσαλώνει τις ανθρώπινες σχέσεις και τις κάνει τόσο δυνατές, όσο και τα ψηλά βουνά;   Ποιο μπορεί να είναι το μέλλον μιας φιλίας που άρχισε κάποτε χρόνια πίσω, καθώς και το μέλλον ενός βουνού που κλυδωνίζεται από τις εξορύξεις; Υπάρχει σωτηρία στο μεγαλόπρεπο βουνό;  Πάντως εκεί οι άνθρωποι έρχονται πιο κοντά και οι αδυναμίες παραμερίζονται, στην καθαρότητα της ανθρώπινης προσπάθειας.  Μέχρι να γίνει όμως αυτό θα πρέπει να γνωριστούμε..

_{Στη Βαθιά Λάκκα της Γκιώνας}

Ο φίλος μου – όπως και εγώ –ασχολείται με το βουνό κάμποσα χρόνια.  Εκδρομούλες, κάποια βουνά, παρεούλες, λίγη αναρρίχηση, μπόλικες κουβέντες γύρο από τον κόσμο του βουνού και ας μην είναι ο τύπος του να μιλάει πολύ. Γνωριστήκαμε χρόνια πίσω στην ξενιτιά, εκεί που τα όνειρα με τα σχέδια έδιναν και έπαιρναν, εκεί  που οι χαρές και οι λύπες δεν είχαν σημασία, αφού ανήκαν στο ίδιο όνειρο, το μεγάλο, τότε που τα όνειρα έστηναν καλλίτερους κόσμους.  Εγώ να μιλάω περισσότερο και αυτός να ακούει, εγώ να υπόσχομαι πολλά και ο άλλος να κουνάει το κεφάλι.  Εγώ να είμαι αισιόδοξος για το αύριο και ο εκείνος απαισιόδοξος γι’ αυτό.  Όταν κουραζόμασταν από την σοβαρότητα της κουβέντας και το αδιέξοδό της, αρχίζαμε τα παιχνίδια και τότε συναγωνιζόμασταν στις τρέλες και στα γέλια για να συμφωνήσουμε  από κοινού την επιθυμία μας για «αιώνια» φιλία.

_{Εργασίες εξόρυξης στο βουνό.  Απέναντι ο Παρνασσός με το χ. Βάριανη}

Κάποτε γυρίσαμε στην πατρίδα, ο καθένας φορτωμένος το δικό του σακίδιο.  Τραβήξαμε το δρόμο ξέχωρα για πάνω από δέκα χρόνια, κρατώντας ο καθένας για τον εαυτό του ό,τι θα μπορούσε ν’ αντέξει στον χρόνο.  ‘Έμειναν κάτι συζητήσεις για την ομορφιά του τόπου μας και κάποιες νοητές περιπλανήσεις στα ορεινά που κάναμε στην ξενιτιά για βουνοκορφές, που δεν είχαμε ποτέ περπατήσει και φυσικά σκαρφαλώσει.  Για την «άγνωστη» ομορφιά των ορεινών μας!  Και αυτά έμειναν στον καθένα μας.  Μετά από χρόνια, δεν μας έφεραν κοντά τα παιδιά μας ούτε και κάποιες δουλειές.  Οικογενειάρχες με δουλειά, σπίτι και αμάξι είχαμε μπει για τα καλά στην «ζωή» αν δεν το λέμε κάπως αλλιώς αυτό!.  (Μαγκανοπήγαδο)..

Αφήσαμε όλα αυτά στην άκρη και δώσαμε το πρώτο μας ραντεβού (επανένωσης) στα ψηλώματα της Γκιώνας.  Γιατί διαλέξαμε την Γκιώνα; Είχε και αυτό τους λόγους του.  Άνοιξη στην Γκιώνα.  Ένας ήλιος να καίει και κάτι σύννεφα  να απειλούν, μαζί με τα δυνατά τραντάγματα του τόπου απ’ τα συνεργεία που συνέχιζαν αμέριμνα το έργο τους.  Η Κίνηση Προστασίας Εθνικών Δρυμών, μια οικολογική οργάνωση, έδειξε το ενδιαφέρον της για την Γκιώνα.  Το βουνό αποτελεί ένα αξιόλογο οικοσύστημα, το οποίο, παρά την σημασία του, όχι μόνον δεν απολαμβάνει κανενός είδους προστασίας, αλλά επιπρόσθετα απειλείται άμεσα με ολοκληρωτική καταστροφή, όπως  έχει επισημανθεί ήδη από διάφορες οργανώσεις, όπως ο Χιονοδρομικός Ορειβατικός Σύλλογος Άμφισσας,  αλλά και από πλήθος μεμονωμένων ατόμων.  Από το 1984 άρχισε η κινητοποίηση της Κίνησης με διάφορες εκδηλώσεις ενημέρωσης και διαμαρτυρίας, με αρθρογραφία σε οικολογικό τύπο και αλλού. (Βλέπε: Τριαντάφυλλου Αδαμακόπουλου Γιώργου Σφήκα, Βασίλη Χατζηρβασάνη1988: Αξιολόγηση και διαχείριση του οικοσυστήματος της Γκιώνας).  ‘Έχουμε και λέμε,  

_{«Έρημες» στάνες και μαντριά στα ψηλώματα της Γκιώνας}

Το μονοπάτι ξεσαρισμένο, τα χορτάρια μουδιασμένα από το πλάκωμα του χιονιού και παντού υδάτινα ρυάκια.  Οι κακαράτζες, των ζωντανών και τα κακά των αλόγων πάνω στο μονοπάτι να διατηρούνται από το περασμένο καλοκαίρι.  Ακόμη να βγουν οι βοσκοί  στα ψηλώματα, είναι νωρίς φέτος..  Οι στάνες άδειες, έρημες, οι πέτρες πεσμένες  και τα δοκάρια της οροφής μαζεμένα, όσο πιο προσεκτικά γίνεται, στα ριζά του μεγάλου βράχου.  Τα σύννεφα γεμίζουν τον ουρανό, η βροχή δεν θ’ αργήσει.  Η Βαθιά Λάκα στέγνωσε, τα χιόνια φέτος ήταν λιγοστά.  Ψηλά απ’ το διάσελο τα αγριοκάτσικα φάνηκαν στην κορφή της Πλατυβούνας.  Οι φιγούρες τους πρόβαλλαν στην κορυφογραμμή και μετά ρίχτηκαν προς τα κάτω προσεκτικά, την στιγμή που ακούστηκα ένας τρομακτικός θόρυβος απ’ τα σπλάχνα του βουνού.  Σε λίγο η βροχή έπεσε με την ανυπομονησία και τη   φρεσκάδα που αυτή κουβαλούσε.  Η κορυφή της Πυραμίδας κρύφτηκε και η κοντινή στάνη ήταν μια ευκαιρία ανάσας για μας.  Μέσα στην βροχή, χωρίς τίποτα πάνω μας, τα λόγια στέρεψαν, παράξενο, και να σκεφθεί κανείς που τόσα είχαμε να πούμε..  Αντί άλλων η ομίχλη ακολούθησε τη βροχή και όλα χάθηκαν.

_{Στο δρόμο για την Πυραμίδα της Γκιώνας, ύψ.2.508μ.,}

Ώρες σιωπής και περισυλλογής ακολούθησαν τον ανοιξιάτικο ύμνο- πανδαισία στον χώρο.  Η πολύωρη σιωπή, όμως, έφερε μαζί της και συνειδητοποιήσεις από την κάθε μεριά.  Είμασταν εκεί μαζί και ο καθένας ελεύθερος να το εκδηλώνει την κάθε στιγμή..  ‘Όταν όλα ξαναγύρισαν στο πριν, ο γυπαετός φανερώθηκε στην κορυφή στην Πυραμίδας να κάνει βόλτες. Τα καλιακούδια ξεσήκωσαν τον τόπο με τις φωνές τους πάνω από τα κεφάλια μας, να γυροφέρνουν και οι μαυροσάλιαγκες γέμισαν την κάθε πατημασιά μας στο έδαφος. 

_{Από την Βαθιά Λάκα της Γκιώνας, τα Βαρδούσια, με το χ. Κονιάκος}

Η νύχτα άργησε, αφού μετά την συννεφιά ακολούθησε ένας ήλιος, αυτός της δύσης, που δεν έλεγε να μαζευτεί.  Η νύχτα με τους ήχους της, η νύχτα με το φεγγάρι, η νύχτα με τον ουράνιο ποταμό αστεριών.  Πόσες φορές άραγε θα ταξιδέψουμε σ’ αυτό το ουράνιο ποτάμι;  Πόσες φορές στα όνειρα γνωρίσαμε μαγικούς κόσμους;   Τούς ψάχνουμε μακριά μας αλλά εδώ που βρισκόμαστε τι είναι;  Πόσες φορές δεν ξέρουμε και όμως τολμάμε να πάμε και πιο πέρα ακόμη; Πού τερματίζει η απεραντοσύνη; Το φως της ημέρας βιάστηκε, όσο η νύχτα της προηγούμενης μέρας μας καθυστέρησε.  Οι λάκκες και τα διάσελα χρύσισαν, καθώς οι αχτίνες του ήλιου χαιρέτησαν μια – μια τις άπειρες δροσοσταλίδες.  Η χάραξη της πορείας μας, στο μονοπάτι για την κορυφή, στα γνωρίζει όλα.  Ανεβαίνει γυμνά, περνά δίπλα στα ριζά του κυρίως όγκου, να οι στάνες σε κάθε λάκκα και πίσω από κάθε βράχο να προλαβαίνουμε και τις πέρδικες, που δεν μας περίμεναν και ξαμολιούνται με θόρυβο.  Ο ήλιος φρέσκος και δυνατός τσουρουφλίζει το πρόσωπα.  Η μέρα κρατάει ώρες, καθώς  τα πόδια γυροφέρνουν τα ψηλώματα.  Στις αναγνωριστικές κουβέντες της προηγούμενης μέρας ακολούθησαν λέξεις για την ομορφιά του τόπου.  Προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε μέσα από «τρίτους». Που δεν υπάρχουν.  Είμαστε δυο μας και πρέπει να επικοινωνήσουμε. Όση ώρα γινόταν αυτό, τα σύννεφα κρατούσαν απειλή καινούργιας βροχής και τα αγριοκάτσικα τρομαγμένα από τα φουρνέλα δεν έλεγαν να παρουσιαστούν.  Τελικά η σιωπή μας πήγαινε καλλίτερα από τις κουβέντες.  Ήταν αυτή η απάντηση;

_{Το Λαζόρεμα της Γκιώνας}

«Kενό»..  Εσύ δεν μίλαγες, ενώ εγώ φλυαρούσα.  Εγώ έδειχνα αμήχανος και συνέχιζα να αερολογώ και εσύ ήσουν πάντα αυτός.  Πώς θα προχωρήσουμε;   To βουνό έτριξε και μας ταρακούνησε.  Έπρεπε να κινηθούμε, να πάμε πίσω (στο παρελθόν) ή μπροστά (σε κορφή);   Είμασταν στην κορφή Πυραμίδα της Γκιώνας 2.510μ. και αποφασίζουμε να πάμε μπροστά, να σκαρφαλώσουμε σε μια χαμηλότερη κορφή Πύργος, 2.066μ. οπότε αναγκαστήκαμε να μιλήσουμε!  Να πάμε πιο πίσω, εκεί που μπορούσαμε να ξαναπιάσουμε το νήμα της σχέσης..

Τί είχε άλλωστε να δώσει το μακρινό ή κοντινό παρελθόν;   Είχε να γεννήσει τούτη η επαφή κάτι καινούργιο, πρωτόγνωρο μέσα από νέες προσπάθειες επικοινωνίας μας, όπως αυτό το ανοιξιάτικο πρόσωπο της Γκιώνας αντάμα με τα τριξίματα του βουνού;  Ο ίδιος ο ορεινός χώρος, οι ανυπέρβλητες κορφές μάς δίδασκαν τώρα το ελεύθερο της σκέψης και του πνεύματος.  Να, όπως αυτό το αεράκι, που μας γυρόφερνε όπου ήθελε, όση ώρα κάναμε ν’ ανεβούμε απ’ το διάσελο στην κορφή του Πύργου, τόση ώρα έμαθα να μετρώ του ήλιου την δύναμη στο εκτεθειμένα μέρη του σώματός μου. 

Απ’ εδώ ψηλά ρίξαμε τη ματιά κατά το Λαζόρεμα  και στα σκιερά της χαράδρας.  Το μυαλό σκάλωσε, και μας ταξίδεψε στα τραγικά γεγονότα του εμφυλίου. (1)  Το παρελθόν είναι για να μας θυμίζει τι είμαστε, αλλά τώρα πρέπει να κάνουμε το βήμα μπροστά.

_{Αγριολούλουδο της Γκιώνας (Saxifraga)}

Παράξενο, όση ώρα ανεβαίναμε στον Πύργο δεν έτριξε το βουνό.  Όταν κατεβήκαμε, μοιραστήκαμε μόνο το φαγητό, περπατήσαμε  ραχούλες και αναπνεύσαμε ελεύθερα, αβίαστα, αμίλητοι..  Αυτά ήταν τα εφόδια μας, τα προικιά μας και πάνω σ’ αυτά έπρεπε να δημιουργήσουμε.  Τα λόγια φανήκαν φτωχά και τα βάλαμε στη άκρη και οι δυο  μας.   Διαλέξαμε ένα μονοπάτι που δεν ξέραμε και ανακαλύψαμε μια διαδρομή λησμονημένη.  ‘Ήταν η ωραιότερη στιγμή της  συνεύρεσής μας  Ξαναγεννηθήκαμε.  Ο τόπος έδειχνε την αυθεντική ομορφιά του και εμείς είχαμε ζήσει την ελευθερία μας μέσα από την κοινή προσπάθεια..  Όταν αρχίσαμε να χαμηλώνουμε τα σύννεφα που γέμισαν του ουρανό ήταν διάφανα και οι αστραπές είχαν μόνο θέαμα.  Οι κροτίδες απ’ τα μεταλλεία είχαν χάσει την ισχύ τους ή έτσι το εισέπραττα, ενώ ο γυπαετός ξαναφάνηκε στον ουρανό, ανάμεσα σε Γκιώνα και Βαρδούσια..

‘Όλα στηρίζονται σε μια ισορροπία, όλα κρατιόνται  σε μια λεπτή κλωστή, πόσο εύθραυστες είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, να όπως η Γκιώνα που αδιαμαρτύρητα ψυχορραγεί από ανθρώπινο χέρι.  Μπορούμε να κάνουμε κάτι; Εμείς oi δυο φίλοι επιβιώσαμε, γιατί αναγκαστήκαμε να ανοιχτούμε για να προχωρήσουμε..  Τί κοινό σκέπτομαι ότι μπορεί νάχει η σχέση η δική μας  με το μέλλον της Γκιώνας;

Ο δρόμος της επιστροφής μακρύς και, ενώ ξεμακραίνουμε, τα μουγκρητά του βουνού ολοένα σβήνουν στ’ αυτιά μας, μέχρι που «χάθηκαν» καθώς η νύχτα τα πλάκωσε όλα.   Αυτό το τελευταίο μου φάνηκε παρόμοιο. Μου φάνηκε ίδιο με την συνήθεια των ανθρώπων που πέφτουν στη ρουτίνα και η Γκιώνα να παραμένει μια ευχάριστη αναλαμπή.  Εκτός κι’ αν η επιστροφή πρέπει να περιμένει ακόμα… 

Τάκη Ντάσιου, Άνοιξη 1987

Παραπομπές

(1) «Η επιχείρηση Χαραυγή αποσκοπούσε στην «εκκαθάρισιν της περιοχής Ρούμελης, δια πλήρους εξοντώσεως (συλλήψεως ή φόνου) των εν αυτή συμμοριτών». Το τρίγωνο Βαρδούσια-Οίτη-Γκιώνα είχε οριστεί ως «τρίγωνο καταστροφής» και «χώρος σφαγείου» (ΓΕΣ/ΔΙΣ, ΑΕΠ, τομ.7,έγγρ74). Οι στρατιωτικές δυνάμεις σχημάτισαν ένα πέταλο, ένα τόξο (Λαμία – Καρπενήσι Αγρίνιο) μέσα στο οποίο σκόπευαν να εγκλωβίσουν τους αντάρτες και τους συνεργάτες τους. Οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 1948, ενώ το κρύο ήταν ακόμη τσουχτερό, είχε βροχές, ομίχλη και στα ορεινά χιόνι (ΑΣ/ΔΙΣ, 1970: 45,49-50, 59 Μαργαρίτης 2000, τομ.1:495-503. […] Στις 27 Απριλίου ο καιρός ήταν «βροχερός μετά χιόνων» σύμφωνα με τον Στρατό. Στις 28 Απριλίου ο καιρός ήταν καλός. «Συνελήφθηκαν 28 γυναικόπαιδα συμμοριτών παρεδόθησαν δύο συμμορίται και περισυνελέγησαν 108 ημίονοι και ίπποι μετά πολλών υλικών, ραπτομηχανών, μηχανών υποδημάτων κλπ.» (πρόκειται για τις υποδομές, τα συνεργεία, του Αρχηγείου Ρούμελης ή αλλιώς της 2^ης Μεραρχίας του ΔΣΕ). Στις 30 Απριλίου ο καιρός ήταν πάλι καλός: στις δασωμένες χαράδρες της Γκιώνας «συνελήφθησαν 215 συμμορίται εις αθλίαν κατάστασιν ων 40 γυναίκας και εφονεύθηκαν 5» στον Πύργο (υψ.1.330μ.) βρήκαν νεκρούς «εκ ψύξεως» τέσσερις γυναίκες και ένα γέροντα, στην χαράδρα Λάζου Ρέμα βρέθηκαν «66 γυναικόπαιδα και εις γέρων (πατήρ Αρχισυμμορίτου Διαμαντή)» (ΓΕΣ/ΔΙΣ, ΑΕΠ, τομ.7, έγγρ.74 ΑΣ/ΔΙΣ, 1970: 63-78). Ο Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου) ήταν ο Διοικητής της 2^ης Μεραρχίας του ΔΣΕ, γνωστός ως ο «μελαμψός Χριστός» ή «ο σταυραετός της Ρούμελης». Το γεγονός ότι δεν μπόρεσε να σώσει τη ζωή του πατέρα του, σίγουρα, αποτέλεσε ένα μεγάλο προσωπικό πλήγμα. Συνολικότερα, όμως, στα ‘μάτια’ των αμάχων, το πλήγμα ήταν βαρύτερο, γιατί αφορούσε την αποτελεσματικότητα των ανταρτών να τους παρέχουν προστασία από τον Στρατό, και κατ’ επέκταση έπληξε καίρια τη σχέση εμπιστοσύνης των αμάχων προς το ΔΣΕ». (Τασούλα Βερβενιώτη2021: 341,343)

 

πηγή: ορεινογραφίες

 

Ο Γιώργος Κοράκης με την σύζυγο του Χριστίνα, ζουν στην Νέα Υόρκη.

Ο Γιώργος είναι γιος της Αγγέλως και του Νάσου (Πατερά), από μικρός μετανάστευσε στη Αμερική όπου σταδιοδρόμησε επιτυχώς στον επιχειρηματικό στίβο, έχει βοηθήσει πολλές φορές την γενέτειρα του. Τον ευχαριστούμε θερμά.

 

Η Κατίνα Γεωργίου Καραδήμα  (στα αριστερά) σύζυγος του Σπύρου Μπερτσιά.

Πάσχα στο χωριό.

 

Ο αείμνηστος Γιώργος ο Καραμπέτσος σε κάποιο Πάσχα της δεκαετίας του 80 στο χωριό. Την ξύλινη σούβλα την γυρίζει ο γιος του. Η οικογένεια Καραμπέτσου ζούσε στα Χάνια του Καραπιστόλη, πριν σκεπαστούν από τα νερά του Μόρνου.

Η τελευταία φωτογραφία στον ‘’πνιγμένο’’ κάμπο..

 

Στην φωτογραφία του 1975 εικονίζεται ο Κώστας Μπερτσιάς του Γεωργίου στην σκάλα του σπιτιού τους στη θέση Μαρμαράκι στον Λουτσοβιώτικο Κάμπο λίγο πριν η περιοχή θαφτεί από τα νερά της λίμνης  

 

Χρήστος Καραδήμας

 

Ο αείμνηστος Χρήστος σε νεαρή ηλικία 

Ζύμωμα ψωμιού στην παραδοσιακή σκάφη

 

Η Κατίνα σύζυγος του Σπύρου Μπερτσιά ζυμώνει το ψωμί της βδομάδας (στο τέλος της δεκαετίας  του 60)

1949 στην σχολή χωροφυλακής στην Σουδα Χανίων.

 

Δ.Παπαδημητριου με καταγωγή από Άβορο.

Η αγαπημένη γιαγιά

Η αγαπημένη μου γιαγιά Τασία Καραδήμα.Είχε 19 εγγόνια,πέντε παιδιά τρία κορίτσια και δύο αγόρια.ΟΙ θείοι μου Θύμιος και Σπύρος είχαν εγκατασταθεί στην Άμφισσα,και μαζί τους και η γιαγιά μου.Εμείς μέναμε στο χωριό. Κάθε φορά που πηγαίναμε να την δούμε η αγκαλιά της ήταν πολύ μεγάλη.Καθόμουν στο πάτωμα και αυτή στην καρέκλα της έβαζα το κεφάλι μου στην ποδιά της με χάιδευε στο κεφάλι μου και με ρωτούσε για το χωριό το σχολείο μου πως περνούσαμε κ.λ.π.Το χάδι και τα ωραία και γλυκά της λόγια τα θυμάμαι ακόμα και τώρα που είμαι παππούς.

Δεν θα τα ξεχάσω ποτέ!!!!!!! 

Αθανάσιος Στέφος 

Παλιά φωτο.

 Ο Χρήστος ο Καραδήμας (ζει εδώ και δεκαετίες στον Καναδά) με την μάνα του.

Καβάλα στο μουλάρι ο μικρός είναι ο Κώστας Μπερτσιάς του Σπύρου και της Κατίνας.

Στα Χάνια του Καραπιστόλη

 1972, ο Σπύρος Μπερτσιάς, επιστάτης του δασικού φυτωρίου, στα Χάνια του Καραπιστόλη διαβάζει με ενδιαφέρον την εφημερίδα 

Καφενείο:σοβαρό θέμα και αφορά όλα τα ορεινά χωριά

 Ο Μωυσής Ελισάφ και τα ..καφενεία

•Ο Μωυσής Ελισάφ δεν είναι τυχαίος ανθρωπος.Δήμαρχος Ιωαννίνων αλλά με πορεία στην ιατρική. Καθηγητής Παθολογίας. Δεν τον γνωρίζω αλλά ακούω από παντού τα καλύτερα.

Πως μου ήρθε; Διάβαζα προ ολίγου στα Νέα ένα άρθρο του. Έπεσε στα μάτια μου εν μέσω της σαββατιάτικης βαρειάς αρθρογραφίας ο τίτλος: «να κρατήσουμε ανοιχτά τα καφενεία». Μου έκανε μεγάλη εντύπωση.

Τι είναι τούτο; Όταν το διάβασα συνειδητοποίησα για μια ακόμα φορά το πως ένας άνθρωπος που διένυσε βίο σε επάγγελμα και όχι σε κομματικά γραφεία μπορεί να διακρίνει, κάτω από την επιφανεια, το ζωτικό και το ουσιωδες για τον συμπολιτη και να προτείνει δημιουργικά. Χωρίς ίχνος φόβου μη του πουν οι «αριστοκράτες». Μα με αυτό βρήκες να ασχοληθείς;

•Στο νου του ο άνθρωπος του χωριού και της μικρής πόλης ιδίως το χειμώνα.Γράφει

«Τα έχουν αποκαλέσει μικρά κοινοβούλια. Τα καφενεία…Στα χωριά όμως είναι αυτά που ενώνουν τους ανθρώπους. Όσο πιο μικρά είναι τα χωριά τόσο πιο σημαντικός ο ρόλος του καφενείου. Είναι αυτά που κρατούν ζωντανές τις μικρές κοινωνίες. Φέρνουν γύρω από τη σόμπα το χειμώνα ή κάτω από το πλάτανο το καλοκαίρι τους μεγάλους και τους νεότερους.Θα συζητήσουν,θα διαφωνήσουν για τα πολιτικά και τα κόμματα,θα πούνε ιστορίες, θα καβγαδίσουν για τις ποδοσφαιρικές ομάδες και στο τέλος θα φύγουν όλοι αγαπημένοι». Και το πιο σοβαρό: «Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το κλείσιμο του καφενείου καταδίκασε στην ερημιά ένα ολόκληρο χωριό.»

Αναλύει το πρόβλημα διεξοδικά για την ασφυξία των μικρων αυτών επιχειρήσεων καταλήγοντας: «ένα από αυτά τα απλά είναι η στήριξη των καφενείων. Η αλλαγή στο ασφαλιστικό καθεστώς δεν θα αποτελέσει σίγουρα απειλή για το προϋπολογισμό της χώρας».

Έτσι ώστε να μην υπάρχουν τόποι ελληνικοί όπου οι να περνούν μέρες χωρίς να μπορούν οι άνθρωποι «να ανταλλάξουν μια καλημέρα».

•Η απλότητα, η γνώση και το μεράκι είναι πάντα το απόγειο και η κατάληξη της αληθινής σοφίας στη πολιτική δράση.

Πάνος Μπιτσαξής 

Ο αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης θυμάται.

 ΚΑΛΛΛΙΟΝ η ΚΑΛΛΙΠΟΛΙΣ, η αρχαία αιτωλική πολιτεία που πυρπολήθηκε από τους Κέλτες (Γαλάτες) εισβολείς  στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., κείτεται εδώ και πενήντα περίπου χρόνια βυθισμένη στη λάσπη της τεχνητής λίμννης  του Μόρνου που κατασκευάστηκε για να ξεδιψάσει το άστυ των Αθηνών. Οι προσπάθειές μας να σωθεί η αρχαία πολιτεία που με όλες μας τις δυνάμεις και με την ουσιαστική συμβολή κατοίκων (κυρίως γυναικών) του επίσης πνιγμένου χωριού Βελούχωβου φέραμε στο φως έπεσαν δυστυχώς στο κενό. Δύο ντοκυμαντέρ, ένα του αείμνηστου φίλου Κώστα Βρεττάκου και ένα δεύτερο του σκηνοθέτη Α, Κωβότσου αποτυπώ νουν τον αγώνα και την αγωνία μαςόσο τα νερά της λίμνης του φράγματος ανέβαιναν απειλητικά. Θα έλεγε κανείς ότι θρηνούμε την κάθοδο της Κόρης στον Άδη!! Η φωτογραφία απεικονίζει ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφής, που κοσμεί σήμερα το Μουσείο της Άμφισσας, το ακέραιο άγαλμα της Κόρης Περσεφόνης που ήλθε στο φωςε πεσμένο μέσα στο ναό της. Η συγκίνηση, ο ενθουσιασμός και ταυτόχρονα η θλίψη για την απομάκρυνση του έργου μεταξύ των συνεργατών, των εργαζόμενων του ιερέα και άλλων που αποθανατίστηκαν μαζί του ήταν έντονη. Το Κάλλιον στον Μόρνο όπως το Ζεύγμα στον Ευφράτη είχαν την ίδια τραγική μοίρα: Τιμωρήθηκαν χωρίς οίκτο σε θάνατο με πνιγμό.

Παλιά φωτό

 Στην μέση η ευθυμία Καραδήμα σύζυγος του Γιώργου Καραδήμα (Χαρχαγγελος) με τα δυο παιδιά της: την Κατίνα και τον Χρήστο, που ζει χρόνια στον Καναδά.

Το νερό θυμάται* (διήγημα)

 Το νερό θυμάται*

Απόγευμα, δώδεκα Νοεμβρίου.
Η συγκομιδή των ελιών στο μικρό λιόφυτο στις απώ-
τερες βόρειες πλαγιές της Πάρνηθας τελείωνε. Με τη βοήθεια δυο παλληκαριών από το Αργυρόκαστρο είχαμε ριχτεί με ιδιαίτερο ζήλο στη δουλειά από τα χαράματα. Δεν ήταν χρονιά με πολύ πλούσια σοδιά αλλά το λάδι της χρονιάς φαίνεται θα μας το έδιναν τα περίπου ογδόντα γέρικα ελαιόδεντρα. Δεν μου αρέσει να τραυματίζω τα δένδρα και έτσι επιλέξαμε την παλιά παραδοσιακή μέθοδο συγκομιδής, δηλαδή μάζεμα με το χέρι. Είναι μια μέθοδος αρκετά κουραστική και ελάχιστα αποδοτική, αξίζει όμως για το ιδιαίτερο αίσθημα που απολαμβάνεις αποσπώντας τις ελιές από τη μάνα τους χωρίς να την πληγώνεις, ακουμπώντας με τα χέρια σου αυτό τον ευλογημένο καρπό δίνοντάς του έτσι την αγάπη σου για να μετουσιωθεί σε λίγο, στο λιοτρίβι, σε χρυσαφένιο νάμα που καθημερινά συντροφεύει τα γεύματά σου.
Η πίεση να προλάβουμε το μάζεμα μέσα στη μέρα όπως το επιθυμούσα άρχισε να υποχωρεί μιας και ελάχιστα δέντρα είχαν μείνει αμάζευτα και απέμεναν ακόμη δυο ώρες για να δύσει ο ήλιος στην κοντινή κορφή. Έτσι αποφασίσαμε να κάνουμε μια μικρή διακοπή για απολαύσουμε το καφέ μας. Το λιόφυτο είναι σχεδόν στη κορφή ενός μικρού λόφου με το περίεργο όνομα Ντουσκαριά και πανοραμική θέα στον κάμπο του Ασωπού ποταμού και του Ευβοϊκού κόλπου και έχει νότιο σύνορο τον αγωγό μεταφοράς νερού της λίμνης του Μόρνου – ο Μόρνος φαίνεται να είναι παντού στη ζωή μου.
Καθίσαμε με τον Φώτη και τον Ηλία στο τοιχίο που στηρίζει το κανάλι, γεμίσαμε τα ποτηράκια με καφέ από το θερμός και αρχίσαμε τη κουβέντα που, χωρίς να το επιδιώκω, κατέληξε στην πατρίδα μου.
182 σελίδα   

Τους λέω πού γεννήθηκα και πού μεγάλωσα και τους εξηγώ πως αυτός ο τόπος δεν υπάρχει πλέον γιατί έγινε λίμνη και σκεπάστηκε από τα νερά του Μόρνου, το κανάλι δε, που πάνω του τώρα ακουμπάμε, μεταφέρει αυτό το νερό για να ξεδιψούν οι Αθηναίοι. Μάλλον η αφήγησή μου έδει- χνε κάποια πίκρα και ξαφνικά ακούω τον Ηλία να μου λέει συμπονετικά: «Είστε τυχερός! Ξέρεις τι ευλογία είναι το κάθε ποτήρι νερό που πίνεις να έχει μέσα την πατρίδα σου;… Το νερό, έλεγε ο παππούς μου, έχει μνήμη, θυμάται, και έτσι, όταν μπαίνει στο σώμα σου, βρίσκει έναν συμπατριώτη και με μεγάλη χαρά σου προσφέρει την ευεργεσία του!»

Ανέλπιστα άκουσα την πιο λυτρωτική κουβέντα. Να ’σαι καλά, ρε Λιάκο, από το μακρινό Αργυρόκαστρο!  

*διήγημα από το βιβλίο του Κ. Μπερτσιά: θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις. Εκδόσεις οροπέδιο 

Επισκέπτες σήμερα στο χωριό μας!

 

Σπύρος Μπερτσιάς και Μήτσος Καραπιστόλης

 

Το δασικό φυτώριο στα Χάνια του Καραπιστόλη, περιοχή σκεπασμένη σήμερα από τα νερά της λίμνης Μόρνου.

 

Η Ευθυμία Μπερτσιά στο σπίτι της στο χωριό, στο βάθος η νύφη της 

Ο αξέχαστος Βασίλης Καλμαντης

 Ο αξέχαστος Βασίλης Καλμαντής με τον ανιψιό του (γιος της αδελφής του)

Μαλάματα

 

Ο Γιωργος Μπερτσιάς με συγγενείς του στα  Μαλάματα δωρίδας γύρω στο 1990

1991 στην βαθειά στο Λιδωρίκι

 Η παρέα του Τσίφτη (Κωστας Παπαδόπουλος) σε ένα ξέφρενο γλέντι! (17/8/1991)

. «Η κατάρα της μητρός μου», διήγημα από το βιβλίο του Κ Μπερτσιά: θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις

15. Η κατάρα της μητρός μου

Απόγευμα Παρασκευής, οχτώ μέρες πριν το τελείωμα του Σεπτέμβρη του 1972, ανήμερα της φθινοπωρινής ισημερίας, που η νύχτα και η μέρα ισομεριάζουν, και στο σπιτικό μας, στην κοιλάδα του Μόρνου, επικρατεί μεγάλη αναστάτωση.

Είμαστε στις τελευταίες ώρες πριν την οριστική φυγή. Τα περισσότερα πράγματα έχουν μαζευτεί, έχουν χωριστεί σε δυο ομάδες, αυτά που θα πέρναμε μαζί μας στην Αθήνα και τα υπόλοιπα, που θα μεταφέραμε πάνω στο χωριό. Είμαστε όλοι εκεί και βοηθάμε, ξαφνικά ακούγεται μια φωνή από το δρόμο να καλεί τον πατέρα μου. Ο πατέρας μου ήταν ανεβασμένος στο πατάρι για να κατεβάσει κάποια πράγματα και βγήκα εγώ να δω ποιος είναι. Βγαίνοντας στην αυλή αντικρίζω ένα άγνωστο άνδρα που με ρωτά:

«Είναι εδώ ο πατέρας σου;»

Πριν προλάβω να απαντήσω εμφανίστηκε ο πατέρας μου και τον καλωσόρισε.

Ήταν ο Γιάννης ο Πεντεορίτης, από ένα χωριό κοντά στο Γαλαξίδι, που είχε συνεννοηθεί με τον πατέρα μου να αγοράσει το άλογο, την αγαπημένη μας φοράδα, την Κούλα. Την Κούλα την είχαν αγοράσει από το επαχτίτικο παζάρι πριν 18 χρόνια, την χρονιά που γεννήθηκα κι εγώ, και μάλιστα σχεδόν την ίδια ημερομηνία, είμαστε δηλαδή συνο- μήλικοι. Η Κούλα εκείνη την στιγμή έβοσκε στις σιτοκαλαμιές ακριβώς κάτω από την αυλή. Με το άκουσμα ότι τη φοράδα θα την πάρει ο ξένος, όλη η οικογένεια συγκεντρωθήκαμε στην αυλή. Η μάνα μου πήγε και της φόρεσε το σαμάρι και τραβώντας από το καπίστρι την έφερε μπροστά μας. Λες και ήταν άνθρωπος, τη σύστησε με επισημότητα στο νέο της αφεντικό και άρχισε να λέει στο κύριο Γιάννη τα προσόντα της Κούλας. Πόσο εργατική ήταν, πόσο συνεργάσιμη με το ταίρι της στα οργώματα, με πόση άνεση μετέφερε τα φορτία, πόσο γρήγορο ζώο είναι και άλλες αρετές της που δεν θυμάμαι. Τελειώνοντας με τα καλά συμβούλεψε τον κύριο Γιάννη να την προσέχει, ειδικά όταν υπάρχουν μικρά παιδιά, γιατί σαν θηλυκό είναι και λίγο ζηλιάρα και μπορεί να τα δαγκώσει.

Μετά της χάιδεψε το κεφάλι της και με δάκρυα την απο- χαιρέτησε λέγοντας πως δεν φταίει αυτή, αλλά η κακιά η λίμνη που σε λίγο θα τους διώξει όλους και θα σκεπάσει τα πάντα. Η μάνα είχε την πιο στενή συνεργασία όλα αυτά τα χρόνια με το ζώο και το ένιωθε σαν παιδί της. Τα τελευταία δέκα χρόνια, που ο πατέρας μου δούλευε σε διαφορά δημό- σια τεχνικά έργα, αυτή είχε την φροντίδα των χωραφιών, από το δύσκολο έργο του οργώματος και της σποράς μέχρι τον θερισμό και το αλώνισμα. Σε αυτό το επίπονο έργο που συνήθως ήταν δουλειά των ανδρών είχε την άμεση βοήθεια της Κούλας και ενός μεγαλόσωμου μουλαριού, που ήταν δωρεά της Αμερικής στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ. Αυ- τό το σκληροτράχηλο μουλάρι, –δεν θυμάμαι πως το φω- νάζαμε–, είχε ψοφήσει πριν ένα χρόνο από γερατειά, αφού είχε οργώσει μαζί με την Κούλα με σιδερένιο άροτρο ή με ξύλινο αλέτρι δεκάδες στρέμματα πάνω από είκοσι χρόνια. Το κουφάρι του το είχαμε μεταφέρει στην ποταμιά, όπου αυτά τα κακάσχημα και μεγαλόσωμα όρνια που όρμησαν από τις κορφές των Βαρδουσίων το αποτελείωσαν.

Η αγροτική δουλειά εκείνα τα χρόνια με τα παραδοσιακά μέσα ήταν πολύ σκληρή και για τους ανθρώπους και για τα ζώα. Απαιτούσε, εκτός του μεγάλου κόπου, ιδιαίτερη επι- μονή και μαεστρία για τον άριστο συντονισμό και την υπα- κοή των ζώων στα κελεύσματα του αγρότη ώστε να παραχθεί το ζητούμενο έργο.

σελίδα 161

Αυτή τη δουλειά για πολλά χρόνια την έκανε η κυρία Ευθυμία, η μάνα μου, μόνη της. Πόσες φορές δεν την είχα ακούσει, όταν είχε υπερβεί τα όριά της, να καταριέται αγα- νακτισμένη τα χωράφια που όργωνε με την φράση:

«Κακή λίμνη δεν θα γίνει... να τα πάρει να ησυχάσου- με...»

Και αυτά τα έλεγε πριν από πολλά χρόνια και πριν ακό- μη να έχει ακουστεί κάτι για κατασκευή λίμνης.

Τέτοιες φράσεις εκστόμιζαν και άλλες γυναίκες που δούλευαν σκληρά στα χωράφια τους και οι απολαβές των κόπων τους ήσαν τόσο μικρές, που τις έφερνε σε κατάστα- ση απελπισίας, ειδικά σε χρονιές με κακές καιρικές συν- θήκες.

Να που η κατάρα της μάνας έπιασε, σκεφτόμουν, άλλο αν η ίδια ήθελε μάλλον να το ξεχάσει...

Ήμασταν όλοι σε κακή ψυχολογική κατάσταση γιατί είχαμε δεθεί με το ζώο. Ο κύριος Γιάννης προσπάθησε να ελαφρύνει την ατμόσφαιρα μιλώντας στην Κούλα για τον εαυτό του και πόσο πολύ αγαπά τα ζώα κι ότι θα περνά κα- λύτερα μαζί του μιας και έχει πολύ λίγα αγροκτήματα και μάλιστα φυτεμένα με ελιές, που δεν απαιτούν κουραστικές δουλειές για το άλογο. Γυρνώντας προς την μεριά μας, λέει:

«Σας καταλαβαίνω, κι εγώ στενοχωριέμαι όταν απο- χωρίζουμε τα ζώα μου, τα έχω σαν τα παιδιά μου, όποτε θέλετε να έρχεστε στο χωριό μου να τη βλέπετε τη φο- ράδα.»

«Κάποια στιγμή θα έρθουμε, είναι στο χωριό σου παν- τρεμένη και η θειά μου η Όλγα με το χωριανό σου το μπάρ- μπα Δήμο», του απαντά η μάνα μου.

«Ναι, ναι, το είχα ξεχάσει πως η κυρά Όλγα είναι από το Λούτσοβο.»

«Είναι αδελφή του πατέρα μου.»

«Αγαπημένο ζευγάρι, καλοί άνθρωποι, τους αγαπά όλο

162

το χωριό. Αν τους είχε δώσει κι ο θεός ένα παιδάκι... τέλος πάντων, αυτά είναι τυχερά πράγματα.»

Ο παππούς, που δεν είχε μιλήσει μέχρι τώρα, πλησίασε το ζώο, του χάιδεψε την χαίτη και κοιτώντας προς εμάς λέει: «Τυχερή είναι η Κούλα, σε καλά χέρια θα πέσει, ο Γιάν- νης φαίνεται πολύ καλός άνθρωπος.» Και συνεχίζει: «Θυ- μάσαι Γιώργο, τότε στην Ναύπακτο, στο παζάρι, ήταν μια βδομάδα μετά την γέννηση του Κώστα, που εσύ διάλεξες αυτό το ζώο, εγώ ήθελα να πάρουμε αρσενικό αλλά εσύ επέμενες και φαίνεται πως έπραξες άριστα, πολύ καλή φο- ράδα. Γιάννη, θα μείνεις πολύ ευχαριστημένος, με την καρ-

διά μας σου την δίνουμε... καλορίζικη!».

«Καλορίζικη, καλορίζικη!!!» ακούστηκε μια φωνή από όλους μας.

Οι παλιοί άνθρωποι, όταν πωλούσαν κάτι έπρεπε να το δώσουν με την καρδιά τους, διαφορετικά πίστευαν ότι τη συναλλαγή θα συνόδευε η γρουσουζιά. Γι αυτό οι αγορα- στές, αν διαισθάνονταν ότι δεν υπήρχε καλή διάθεση συνή- θως χάλαγαν την συμφωνία.

Η παρέμβαση του παππού ήταν καταλυτική προς άπα- ντας.

Ο Γιάννης ο Πεντεορίτης καβάλησε τη φοράδα, αφού πρώτα μας ευχαρίστησε και μας υπενθύμισε να μην ξεχά- σουμε τη θεία μας τη Όλγα και την Κούλα και να επισκε- φτούμε το χωριό του, όπου με χαρά θα μας φιλοξενήσει.

Παρακολουθούσαμε αμίλητοι τον Γιάννη με την φοράδα να απομακρύνονται προς την πλευρά του Στενού. Δεν είχαν διανύσει ούτε διακόσια μέτρα όταν το άλογο κάνει απότομα στροφή 180 μοίρες, σηκώνει τα μπροστινά του πόδια και, κοιτάζοντας προς την δική μας πλευρά, άρχισε να χλιμι- ντρίζει έντονα ενώ ο Γιάννης με δυσκολία προσπαθούσε να το επαναφέρει στην πορεία του.

σελίδα 163

Αυτό το χλιμίντρισμα ήταν το τελευταίο ακουστικό αποτύπωμα της Κούλας, που έμεινε άσβεστο στην μνήμη μου παρόλο που έχουν περάσει τόσες δεκαετίες...

Η κόρνα του φορτηγού που είχε σταματήσει στον δημόσιο δρόμο μας επανέφερε στην πραγματικότητα. «Ο Θύμιος είναι», λέει ο πατέρας μου, «πάω να συνεννοηθούμε τι ώρα θα έλθει το πρωί να φορτώσουμε.» Ο Θύμιος ο Καραγιάν- νης, φίλος του πατέρα μου και ξάδελφος της μάνας μου, είχε φορτηγό και προσφέρθηκε να μας μεταφέρει στην Αθήνα.

 

Ο αείμνηστος Σπύρος Μπερτσιάς με τους γιούς του Κώστα και Γιώργο στην δεκαετία του 60/

Στην φωτογραφεία φαίνεται ο Αριστείδης Μπερτσιάς στην Αμερική (Μινεσσοτα) που είχε μεταναστεύσει από μικρός εγκαταλείποντας το χωριό. Ήταν αδελφός του Κώστα Μπερτσιά (Κατσαβός) και της Ρηνας. Στα αγγλικά το όνομα του έγινε bartsias Harris 

 

Η Δωρίδα στην εποχή του Τρικούπη με την ματιά ενός Γάλλου.

 Απόσπασμα από το βιβλίο του Γκαστόν Ντεσάν  «η Ελλάδα του Χαριλάου Τρικούπη». Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Αναφορά στην Δωρίδα (Μαλανδρίνο και Λιδωρίκι)

…..Λίγο πριν φτάσουμε στο χωριό Μαλανδρίνο κάνουμε στάση σε κάποια ερείπια. Μια βυζαντινή μισογκρεμισμένη εκκλησία που οι βοσκοί του τόπου την λένε Άγιο Απόστολο, σκεπάζει με τα κομματιασμένα απομεινάρια της ένα ναό, τα ισχυρά θεμέλια του οποίου φαίνονται στο χώμα. 

Πιο ψηλά, μέσα στους θάμνους, ένας τοίχος ελληνικός, πολύ καλής τοιχοδομίας, και που διευρύνεται, σε κάποια σημεία, σχηματίζοντας τετράγωνους πύργους, αγκαλιάζει την κορυφή μιας Ακρόπολης. 

Ποιο είναι το όνομα αυτής της πόλης που έχει σβηστεί; Δεν ξέρω αν οι επιγραφές, οι στοιβαγμένες μέσα σε ακατάλληλα κτίσματα  του χωριού, μπορούν να μας το πουν. 

Γρήγορο γεύμα στο Μαλανδρίνο, σε μια γωνιά από  φυλλώματα, φτιαγμένη από πλεγμένα κλαδιά και φύλλα κληματαριάς, που θα την ονόμαζα πέργκολα αν η λέξη αυτή δεν ξυπνούσε εικόνες πολύ ξένες προς το δωρικό το οποίο. Ενώ τρώμε λίγα αυγά και μισή οκά κρέας που βρήκε ο Χαράλαμπος, δεν ξέρω πως, από αυτούς τους ανθρώπους που τρώνε μόνο βραστές ρίζες, συζητάμε  με τον πρόεδρο και τον παπά. Ο παππάς αυτός είναι ο πιο βρώμικος που έχω δει ποτέ μου. Το γλοιώδες καλιμαύκι του μοιάζει να κολλάει στα λιπαρά μαλλιά του, κάτω από το μαύρο ράσο του, καθώς άνοιγε, φαινόταν ένα χιτώνιο από χοντρό μπλε ύφασμα, σφιγμένο στη μέση με μια στρατιωτική ζώνη.

Είναι ταυτόχρονα, ο δάσκαλος του χωριού. Το πρόσωπο του, με την γενειάδα του, φαίνεται καλό και αγαθό. Παραδέχεται με αθωότητά την άγνοια των συμπατριωτών του αλλά και του ίδιου. 

Το ταχυδρομείο δε φτάνει ποτέ μέχρι εδώ. Όταν κάποιος απ’ το χωριό πηγαίνεις στο Λιδωρίκι, πρωτεύουσα της επαρχίας, ρωτάει τον Ταχυδρόμο αν υπάρχουν γράμματα για το Μαλανδρίνο: σπανίως υπάρχουν. 

Ο παπάς ρωτάει με περιέργεια τον Χαράλαμπο για τα πολιτικά, κυρίως για το νέο νόμο που κατέθεσε ο Τρικούπης στο σώμα για το θέμα των ιερέων.

Ένα πολύ όμορφο τοπίο πλαισιώνει αυτό τον πολιτικό διάλογο: 

οι μεγάλες κορυφογραμμές είναι σκεπασμένες με συστάδες κοντών δέντρων, που σχηματίζουν βαθυπράσινες κηλίδες. Μέσα στην ευφορία του απαλού και δροσερού αέρα, ένα βούισμά από μέλισσες… 

Στα τέλη του Ιουνίου, που για τους αθηναίους είναι τόσο βαρύ και τόσο θερμό, έχουμε ήδη, στις πρώτες βαθμίδες των υψηλών οροπεδίων, ένα ανοιξιάτικο αεράκι, όπως στις δροσιές του Απριλίου. 

Ο παππάς μας συνοδεύει για λίγο στο δρόμο, μέχρι να φτάσουμε σε μια πηγή , που το νερό της πέφτει σαν μικρός καταρράκτης μέσα σε πέτρινες γούρνες, κάτω από έναν πλάτανο. Το νερό είναι τόσο καθάριο που θα μπορούσες, μέσα από την διαφάνεια του να μετρήσεις τα χαλίκια. Ο παππάς κοιτάζεται μέσα του με ευχαρίστηση. Δε φοβάμαι μήπως έχει κι εκείνος την τύχη του Νάρκισσου. 

Λιδωρίκι, 2 Ιουλίου

Όσο πλησιάζουμε στο Λιδωρίκι, το τοπίο ζωηρεύει χάρη σε μια ζωή μετρημένη και γοητευτική που μας παρηγορεί για την χθεσινή ξεραΐλα. 

Συνιστώ στους ταξιδιώτες την επαρχία της Δωρίδας. Θα άξιζε να εγκατασταθεί στον τόπο αυτό μια αποικία καλλιτεχνών. Αυτό το μέρος δεν το έχουν επισκεφτεί ποτέ. 

Οι οδηγοί Ζοάν και Μπεντεκερ  δεν την κάνουν την τιμή έστω και για μιας μνείας. Είναι μια επαρχία διαφορετική, μια περιοχή ανεξερεύνητη. 

Αυτό το διαφορετικό στοιχείο που έχει της δίνει μία επιπλέον βοήθεια. Αν δε φοβάσαι πολύ τα μουλάρια τον αγωγιατών, της κάπως δύσκολες νύχτες που περνάτε προσπαθώντας να κοιμηθείτε στο πάτωμα, σε ένα χάνι  και τους λόγους των σχολαρχών, πηγαίνετε κάπου στην Δωρίδα, στο Λιδωρίκι για παράδειγμα. Δεν θα μετανιώσετε ούτε για το χρόνο σας ούτε για τον κόπο σας. 

Το Λιδωρίκι είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας Δωρίδας. Έχει ταχυδρομείο και τηλεγραφείο. Ένα σχολάρχης διδάσκει την αλφαβήτα στο όνομα της κυβέρνησης. 

Ένας  υπολοχαγός της χωροφυλακής, πολύ κομψός, μα την πίστη μου, χωρίς να θυμίζει σε τίποτα τους ατημέλητούς  γιουχμπασήδες , κάνει θόρυβο με τα σπιρούνια του και το ξίφος του πάνω στο πλακόστρωτο. 

Παρά την διοικητική σημασία που του αποδίδουν, το Λιδωρίκι δεν είναι  παρά μια κωμόπολη, ή καλύτερα ένα μεγάλο χωριό που τα σπίτια του, σκορπισμένα μέσα στο πράσινο, σκαρφαλώνουν, καταλαμβάνοντας το λόφο, απέναντι από μια κοιλάδα. 

Η θορυβώδης άφιξη μας πάνω στα χαλίκια του κεντρικού δρόμου είναι ένα γεγονός, και ένας κύκλος αργόσχολων και περίεργων έρχεται αμέσως, να μας δει από κοντά. 

Δεν ξέρω πόσα χέρια έσφιξα, στην υγεία πόσων ανθρώπων αναγκάστηκα να πιω ρακί και πόσες εμβριθείς  πολιτικές συζητήσεις άκουσα. 

Στην μικρή πλατεία, απέναντι από ένα πλάτανο και μια κρίνη  με τρεχούμενο νερό, ένας πρώην σχολάρχης, με την πρόφαση ότι ήθελε να μας καλωσορίσει, φρόντισε να μας έχει αποκλειστικότητα. 

Θα υποστούμε μέχρι τέλους την ευφράδεια του, με την απόλυτα σωστή γραμματική. Τις όμορφες εκφράσεις του που της δανειζόταν από τη γλώσσα του Ξενοφώντα και του Πολυβίου, τους αριθμούς αυτούς τους ιδιαίτερα ακριβείς, με τους οποίους οι έλληνες διανθίζουν το λόγο τους και που τους κάνει να μοιάζουν με αναφορές της επιτροπής προϋπολογισμού. 

Οι έλληνες υπήρξαν πάντα ομιλητές. Σε εμάς, η κουβέντα κόβεται από διακοπές, εξελίσσεται λίγο στην τύχη, σταμάτα απότομα, ανάλογα με τις ξαφνικές παρεμβάσεις. 

Εδώ ο ρήτορας μιλάει με την άνεση του, αναπτύσσει την ιδέα του μέχρι τέλους, ήσυχα, όσο θέλει. Οι ακροατές τον αφήνουν ανενόχλητο, διατηρώντας το δικαίωμα της ανταπόδοσης , μόλις έρθει η σωστή στιγμή. 

Και οι πιο πολλοί χωρικοί  έχουν μια φυσική ευκολία, μια καθαρή σκέψη, προσφορά ρητορικά μέσα, αρκετές πληροφορίες για να υποστηρίξουν την ανάπτυξη τους με γεγονότα. 

Δεν επαναλαμβάνεται όσο μιλούν. Οι λέξεις τους έρχονται χωρίς προσπάθεια. Οι ατέλειωτες κουβέντες τους είναι ταυτόχρονα πολύ ήρεμες και πολύ ζωντανές. 

Είναι πλατωνική διάλογοι, γυμνωμένοι από την πρώτη χάρη τους και προσαρμοσμένοι  στην χρήση τον καφετζήδων  και των υποψηφίων. 

Η Γαλλία αναφωνεί  αυτός ο ευφραδής δάσκαλος, η Γαλλία είναι πρώτη μεταξύ των εθνών. Δυστυχώς η λατινική φίλη περνάει σήμερα μια κακή περίοδο  και ο Γερμανός είναι πιο ισχυρός. 

Γιατί πρέπει αυτά τα λογύδρια που αντηχούν στην πλατεία του Λιδωρικίου, να κρύβουν μια τόσο θλιβερή αλήθεια! 

Ο σχολάρχης επιμένει στην μεγάλη ευγνωμοσύνη που χρωστάει η Ελλάδα τους Γάλλους. Όχι, η αλήθεια είναι συνεχίζει ότι εναντίον των Γάλλων δεν έχουμε τίποτα να πούμε δεν έχουμε παράπονο, ενώ με τους ιταλούς και τους άγγλους, είναι άλλο πράγμα. 

Έπειτα ο μονόλογος περιστρέφεται σε θέματα εσωτερικής πολιτικής, ο ρήτορας είναι τρικουπικός. Αλλά διατείνεται πως έχει το δικαίωμα να κρίνει ελεύθερα. Θαυμάζει πολύ τον κύριο Τρικούπη, αλλά κάνει κριτική στο φορολογικό σύστημα, ισχυρίζεται ότι ο ελληνικός λαός λυγίζει από το βάρος, όπως ένας παραφορτωμένος γάιδαρος. 

Τότε ο πρώην σχολάρχης, που υπήρξε βουλευτής, σηκώνεται. Το κουτσό τραπέζι όπου καθόμαστε του φαίνεται πως είναι βήμα. Η φωνή του ανεβαίνει, σαν να θέλει να φτάσει κάποιους αόρατους   ακροατές, σε κάποια φανταστική γαλαρία. 

Σιγά-σιγά, μερικοί φουστανελοφόροι κάνουν κύκλο γύρω από αυτό το ξεχείλισμα ρητορικής. Ο σχολάρχης σκουπίζει το μέτωπο του, ξανακάθεται, και ξαφνικά μας αφήνει. 

Φεύγει ευχαριστημένος…….

Το δασικό φυτώριο στα Χάνια του Καραπιστόλη ( στον βυθό της λίμνης)

 

Φωτογραφία του 1972, φαίνεται το φυτώριο και η κοίτη του ποταμού Κόκκινου, στο βάθος στην απέναντι όχθη είναι το Λουτσοβιώτικο εξωκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Όλη η περιοχή είναι σήμερα στον βυθό της λίμνης.

Έργα αναδάσωσης και στήριξης εδαφών στην κοινότητα Κοκκίνου πριν 60 χρόνια.

 

Η φωτογραφία πρέπει να είναι αρχές της δεκαετίας του 1960. Εκείνη της εποχή το δασαρχείο Λιδωρικίου εκτελούσε ένα ευρύ πρόγραμμα έργων  αναδάσωσης της ορεινής Δωρίδας με φυτά που καλλιεργούσε  στο φυτώριο  που έχει στα Χάνια του Καραπιστόλη, δίπλα στην ανατολική  όχθη του Κοκκινοπόταμου.

Ξεχωρίσαμε τους αείμνηστους: Χαράλαμπο Στέφο (Γκούβας), όρθιος πάνω στην μάνδρα και δίπλα του ο Θανάσης Καραδήμας (Καραθανάσης), και ακριβώς δίπλα του ο Χαράλαμπος Κοράκης (Καραγκούνης).

Χαράλαμπος Στέφος

 Ο Αείμνηστος ζωγραφος Χαράλαμπος Στέφος επί τω έργω κάπου στην ύπαιθρο 

στο χωριό Αγία Ευθυμία Φωκίδας το 1999.

Πέρα απ το μεγάλο έργο του με θέματα από την αγροτική ζωή και την φύση γενικότερα, δημιούργησε και μία σειρά έργων από τα δύσκολα χρόνια του πολέμου τού 1940, που τα βίωσε απο μικρό παιδί στα σκληρά αυτά χρόνια και τα αποτύπωσε  στούς πίνακες του με έντονα τα σημάδια τής προσωπικής του εμπειρίας..!

-Φωτο απο το λεύκωμα, πού η  παρουσίαση του έγινε στο Πνευματικο κέντρο Άμφισσας τον Αύγουστο.

 

Ο Χρήστος Καραδήμας του Γεωργίου με την σύζυγο του στον Καναδά που ζει εδώ και περίπου 60 χρόνια 

Το δασικό φυτώριο στα Χάνια του Καραπιστόλη

 

Στο δασικό φυτώριο-ανήκε στο Δασαρχείο Λιδωρικίου- άρχισαν  να καλλιεργούνται  δασικά δενδρίλια στις αρχές του 1960  απαραίτητα για  τις αναδασώσεις στην ορεινή δωρίδα. Το έργο του ήταν πολύ σημαντικό και ουσιαστικά έσωσε πολλές περιοχές από κατολισθήσεις, ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Χωριό Κόκκινος. Το φυτώριο λειτουργούσε με την επιστασία του αείμνηστου Σπύρου Μπερτσιά και προσέφερε αρκετές θέσεις εργασίες, ιδιαίτερα σε γυναίκες των διπλανών χωριών.

Σήμερα η περιοχή είναι σκεπασμένη από τα νερά της λίμνης του Μόρνου.

 

Ο Σπύρος Μπερτσιάς και ο Χρήστος Καραδήμας 

εκδημία Κωνσταντίνου Ι. Μάρκου απο Κονιάκο

 αντιγραφή απο την ιστοσελίδα του συλλόγου Κονιακιωτών:

 Με συγκίνηση ενημερώνω, για την εκδημία του Κωνσταντίνου Ι. Μάρκου. 

Ο Κωνσταντίνος Ι. Μάρκος γεννήθηκε το 1938 στον Κονιάκο Δωρίδος. Από την παιδική του ηλικία ήταν κάτοικος Αιγάλεω, στο μεικτό οκτατάξιο Γυμνάσιο όπου αποφοίτησε. Πτυχιούχος της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας, της Θεολογικής Σχολής Αθηνών και καθηγητής της Βυζαντινής Μουσικής υπηρέτησε επί δεκαπενταετία ως δάσκαλος και καθηγητής σε ιδιωτικά σχολεία του Δήμου Αιγάλεω και ακολούθως στη Δημόσια Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση μέχρι της συνταξιοδοτήσεώς του. Παραλλήλως ασχολήθηκε επισταμένως μέ την εθνική μουσική(Βυζαντινή καί Δημοτική). Εκτός τών ωδειακών του σπουδών είχε διδασκάλους : Νικόλαος Βλαχόπουλος, Στυλιανός Μπονάνος, Θεόδωρος Χατζηθεοδώρου, Ιωάννης Θεοδωρίδης και Νικόλαος Κακουλίδης.

Κυρίως όμως εμαθήτευσε πλησίον τού διαπρεπούς εθνομουσικολόγου Σίμωνος Καρά, όπου εδιδάχθη καί τήν παλαιογραφία τής Βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής. Στήν σχολή τού "Συλλόγου πρός Διάδοσιν τής Εθνικής Μουσικής" τού Σίμωνος Καρά διετέλεσε επί 17 έτη μουσικοδιδάσκαλος καί συνεργάτης και προσωπικός διαχειριστής του αρχείου. 

    Ήταν Πρωτοψάλτης διαφόρων ναών ( Ιερού Ναού τών Αγίων Κωνσταντίνου καί Ελένης στό Αιγάλεω) και υπήρξε συγγραφέας των εξής βιβλίων:

    Δημοτικά τργούδια Κονιάκου Δωρίδος, 1978, σελ.278.

    Ακριτικά Δημοτικά Τραγούδια, 2 τόμοι, 1995-96, σελ.588.

    Ιστορικά Δημοτικά Τραγούδια τής Αλώσεως μέ ιστορική καί μουσικολογική εισαγωγή, 1998, σελ.237.

    Επετειακά Δημοτικά Τραγούδια, τόμος Α' 2010, σελ.403.

    Επετειακά Δημοτικά Τραγούδια, τόμος Β' 2011, σελ.χχχ 

    Ελληνικά Κάλαντα - Εκλογή , 2011, σελ. 732.(Όλα τά ανωτέρω έχουν εκδοθή σέ βυζαντινή καί ευρωπαϊκή σημειογραφία.)

    Η Ακολουθία τού Ακαθίστου Ύμνου, 1994, σελ.192.

    Αί ακολουθίαι τού Μεγάλου καί Μικρού Παρακλητικού Κανόνος, 1997, σελ.188(εκδόσεις πολυτελείς γιά ιερείς καί ιεροψάλτες).

    Επιμελήθηκε τού Ειρμολογίου Ιωάννου τού Πρωτοψάλτου τό οποίο καί συνεπλήρωσε. Καταρτίσθηκαν έτσι τρείς τόμοι έκ τών οποίων εκυκλοφόρησε προσφάτως ο πρώτος(2002, σελ.500).

    Ασματική Ακολουθία είς τήν θαυματουργός εικόνα τής Παναγίας τής Ατταλειωτίσσης(τή αιτήσει Ατταλειωτών).

    Ασματική Ακολουθία είς τόν Άγιον Ευγένιον τόν Τραπεζούντιον.

    Θεωρία και πράξη της Ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, τόμος Α',2010 , σελ. 374.

     Έχει καταγράψει περισσότερα από 3.000 δημοτικά τραγούδια από όλο τόν ελληνικό χώρο. Έχει συμμετάσχει σέ πολλές ραδιοφωνικές καί τηλεοπτικές εκπομπές καί σέ μουσικολογικά συνέδρια ώς εισηγητής. Εδημιούργησε καί διηύθυνε τη Χορωδία Βυζαντινής καί Δημοτικής Μουσικής του Δήμου Παιανίας η οποία συμμετέχει σε πολλές εκδηλώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αοκνος εργάτης συνεισέφερε με τις γνώσεις του και την πνευματικότητά του στην Τοπική Κοινωνία του Κονιάκο και της Δωρίδας, στην Αδελφότητα Κονιακιωτών Δωρίδος (ο Άγιος Γεώργιος)  της οποίας διετέλεσε Πρόεδρος και Αρχισυντάκτης-Εκδότης της εφημερίδας άφησε πίσω του πλούσια λογοτεχνική  παρακαταθήκη για εμάς τους νεότερους με τα κείμενα του. Είναι ο Καλλιτεχνικός Εμπνευστής της εκδήλωσης στον Κονιάκο της Αναβίωσης του γνήσιου ύφους του Δημοτικού Τραγουδιού, η οποία με θρησκευτική ευλάβεια κάθε χρόνο πραγματοποιείται στις 16 Αυγούστου, με ενδιαφέρουσα θεματολογία και ερμηνείες από ντόπιους κατοίκους.

Θείε, σε ευχαριστώ για τις γνώσεις που μου μετέφερες, για τον πνευματικό πλούτο των συζητήσεών μας, για την κατεύθυνση στα σεμινάρια Διδασκαλίας Χορών της Δωρίδας μας, για την παιδαγωγική στήριξη που μου παρείχες και να ξέρεις θα είσαι νοερά δίπλα μας κάτω από τα πλατάνια της πλατείας, στις βεγγέρες τ'Αη Γιωργιού, στο Τραγούδι τον Αύγουστο. Ας είναι ελαφρύ το χώμα.

Πες τα χαιρετίσματα στους συγγενείς! 

Αιωνία σου η μνήμη.

R. I. P.