Κάποτε ήταν κάμπος, σήμερα είναι ο βυθός της λίμνης Μόρνου.

 

Ήθελε ο θεός και ζήσαμε*(Διήγημα)

 

Μεγάλη Παρασκευή σήμερα ……

7. Ήθελε ο θεός και ζήσαμε*

Η Πρωτομαγιά του 1964 συνέπεσε με τη Μεγάλη Παρασκευή. Ήταν από τις σπάνιες χρονιές που το Πάσχα θα το γιορτάζαμε Μάιο. Η άνοιξη είχε μπει για τα καλά στην κοιλάδα του Μόρνου.
Οι γεωργοί στην κοιλάδα είχαν αρχίσει τις προετοιμασίες για την σπορά στους αγρούς, ο καθαρισμός των καναλιών άρδευσης και τα οργώματα είχαν σχεδόν τελειώσει σε όλο τον κάμπο. Οι καλλιεργητές μάλιστα που τα χωράφια τους αρδεύονταν από τον Κοκκινοπόταμο και καλλιεργού- σαν καλαμπόκι έπρεπε μέχρι τις αρχές Μαΐου να έχουν τελειώσει και με τη σπορά, η οποία γινόταν πρώιμα σε αυτά τα χωράφια, μιας και το καλαμπόκι χρειάζεται αρκετά ποτίσματα για να έχει ανάπτυξη και πλούσια παραγωγή.

Ο Κόκκινος ποταμός μπορούσε να δώσει νερό το πολύ μέχρι τα μέσα Ιουλίου· το υπόλοιπο διάστημα, μέχρι το φθινόπωρο, στέρευε στο μεγαλύτερο τμήμα του σε αντίθεση με τον Μόρνο, που τα νερά του έρεαν αδιάκοπα όλο τον χρόνο.
Εκείνη τη Μεγάλη Παρασκευή του 1964 ο πατέρας μου είχε τελειώσει με την πρώιμη σπορά των χωραφιών, γύρω από το σπίτι, με καλαμπόκι, αφού τα χωράφια αυτά μπορούσαν να αρδευτούν μόνο από τον Κόκκινο.

Τα χρόνια εκείνα το όργωμα και η σπορά γίνονταν με το παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή με τα άλογα ή τα μουλάρια και το αλέτρι του Ησίοδου. Ήταν δύσκολη δουλειά για τους ανθρώπους και για τα ζώα.
Δεν έπρεπε ούτε σπυρί να πάει χαμένο, για να πιάσει ο κόπος τόπο, όπως έλεγαν χαρακτηριστικά οι άνθρωποι του μόχθου.

Στα φρέσκα οργώματα έπεφταν κάθε είδους πουλιά για να κλέψουν κανένα σπόρο. Οι επιδρομές των κορακιών ήταν η μεγάλη μάστιγα για τους γεωργούς, τόσο κατά τη σπορά όσο και μετέπειτα, κατά την περίοδο της ωρίμανσης και της συγκομιδής.

Για να μειώσουν αυτές τις επιδρομές, χρησιμοποιώντας παλιά ρούχα έφτιαχναν σκιάχτρα και τα τοποθετούσαν στα χωράφια τους. Στην αρχή ήταν αποτελεσματικό μέτρο, αλλά σιγά-σιγά τα πουλιά εξοικειώνονταν και στο τέλος κάθονταν ακόμη και πάνω στα σκιάχτρα.
Χρησιμοποιούσαν επίσης κάποιες αυτοσχέδιες κατασκευές από τενεκέδες, που με τον άνεμο δημιουργούσαν έντονο θόρυβο που φόβιζε τα πουλιά, τουλάχιστον στην αρχή.
Κάποιοι γεωργοί θεωρούσαν πιο αποτελεσματικό μέτρο να κρεμούν σε κάποιους στύλους μέσα στα χωράφια τους νεκρά πουλιά, που είχαν τουφεκίσει.

Ο πατέρας μου είχε ένα παλιό στρατιωτικό τυφέκιο, μακρύκανο, τύπου γκρα, που το είχε μετατρέψει σε κυνηγετικό. Έπαιρνε κυνηγετικό φυσίγγι στην θαλάμη αντί για σφαίρα και λειτουργούσε με κινητό ουραίο. Εκείνο το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής το κατέβασε από το ταβάνι του σπιτιού μας όπου το φύλαγε, το όπλισε και παραμόνευε στην αυλή ώστε, όταν πέσουν τα πουλιά στα οργωμένα χωράφια, να τα τουφεκίσει. Κάποια στιγμή κάπου θέλησε να πάει, άφησε το όπλο πάνω στον φράχτη και απομακρύνθηκε.

Παρακολουθώντας τη σκηνή μαζί με τα αδέλφια μου τρέξαμε, κι εγώ άρπαξα το όπλο κι άρχισα να σημαδεύω, πρώτα τον αδελφό μου και μετά την αδελφή μου, λέγοντάς τους αστειευόμενος «σας σκοτώνω», πιστεύοντας ότι δεν είχε φυσίγγι. Το χαρακτηριστικό κλικ του επικρουστήρα ακούστηκε δυο φορές χωρίς να γίνει εκπυρσοκρότηση. Μετά έστρεψα το όπλο προς τον ουρανό, ξαναπάτησα την σκανδάλη και ο εκκωφαντικός ήχος της εκπυρσοκρότησης ακόμη ακούγεται στα αυτιά μου μαζί με τα ξεφωνητά της μάνας μου και τις αγριοφωνάρες του πατέρα μου…

*το διήγημα είναι από το βιβλίο: «θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις».

Μακαρέντζος-Μακαρέντζος!! (Διήγημα)

Είκοσι μια Απριλίου σήμερα.…55 χρόνια πριν.

Μακαρέντζος-Μακαρέντζος!! (Διήγημα)

Από το 1966 μέχρι το 1972 ήμουν μαθητής του εξαταξίου γυμνασίου μιας όμορφης και ήσυχης επαρχιακής κωμόπολης κτισμένης στις υπώρειες της δυτικής πλευράς μιας μεγάλης οροσειράς, έχοντας αντίκρυ έναν επίσης ορεινό όγκο. Στην έξοδο της κωμόπολης ξεκίναγε μια μικρή πανέμορφη κοιλάδα εκτεινόμενη και προς τα αριστερά και προς τα δεξιά, που προσομοίαζε σαν μια καλοφτιαγμένη αυλή για την μικρή αυτή πόλη διαμορφωμένη ένα επίπεδο κάτω από τα τελευταία σπίτια της.

Ένας μικρός χείμαρρος, που ξεκίναγε από τα ανατολικά, διέσχιζε την μικρή κοιλάδα και στο τέρμα του συναντούσε τον Μέγα ποταμό που έρεε τα νερά του προς τα νοτιοδυτικά αφού περνούσε μέσα από ένα πολύ μικρό στένωμα. Ουσιαστικά ήταν μια βραχοσχισμή περίπου 50 μέτρων όπου από παλιά οι κάτοικοι είχαν φτιάξει ένα πέτρινο μονότοξο γιοφύρι για να διαβαίνουν χωρίς να διακινδυνεύουν από τα ορμητικά νερά του ποταμιού.

Η θέση που βρισκόταν η κωμόπολη, με το όνομα Λιδωρίκιον, της πρόσφερε μια φυσική απομόνωση, που ήταν πλεονέκτημα για τις παλιότερες εποχές και μεγάλο μειονέκτημα για την σύγχρονη εποχή. Γιαυτό το λόγο ήταν ανάμεσα στις λιγοστές στεριανές πόλεις που είχαν επιλέγει από το στρατιωτικό καθεστώς της 21ης Απριλίου ως ιδανικός τόπος εκτοπισμού των αντιφρονούντων …

Η φοίτηση στο Γυμνάσιο των παιδιών, που καταγόντουσαν από τα απομακρυσμένα χωριά της πέριξ περιοχής απαιτούσε αναγκαστική εσωτερική μετανάστευση από την ηλικία των δώδεκα ετών.

Σε αυτή την πόλη, σε ένα μικρό δωμάτιο, μια χαμοκέλα, που η οικογένεια μου είχε νοικιάσει, έζησα τις έξι σχολικές χρονιές.

Τα δυο πρώτα χρόνια ήμουν μόνος μου και τα επόμενα χρόνια με τα δυο μικρότερα αδέλφια μου.

Δεν ήταν εύκολη βέβαια η διαβίωση των νεαρών μαθητών, που πέρα από τις σχολικές υποχρεώσεις έπρεπε να φροντίζουν και τους εαυτούς τους. Το καθάρισμα, το μαγείρεμα, το πλύσιμο και όλες οι σχετικές εργασίες, που ένα νοικοκυριό, έστω και μικρό, απαιτεί, ήταν αποκλειστική ευθύνη του νεαρού μαθητή.

Η έλλειψη της γονικής εποπτείας γεννούσε και άλλους κινδύνους για τα νεαρά παιδιά, που έπρεπε να τους διαχειριστούν μόνα τους. Έπρεπε να μάθουν να διαχειρίζονται τον χρόνο, να βάζουν προτεραιότητες, να θέτουν στόχους, να παίρνουν μόνοι τους αποφάσεις και να ασκούνται στην αυτοπειθαρχία και βασικά να διαχειρίζονται την ελευθερία τους. Το τελευταίο μάλιστα ήταν και το πιο δύσκολο, τα περισσότερα τα κατάφερναν και ωρίμαζαν νωρίτερα από συνομηλίκους τους, που μεγάλωναν στις οικογενειακές εστίες τους. Υπήρχαν βέβαια και αποτυχίες, κάποιοι ευτυχώς ελάχιστοι παρασυρόντουσαν και οδηγούνται σε επικίνδυνες παρεκτροπές.

Τα δικά μου σχολικά χρόνια συνέπεσαν με την διακυβέρνηση της χώρας από το στρατιωτικό καθεστώς, που επιβλήθηκε με το πραξικόπημα, τον Απρίλιο του 1967, όταν ήμουν μαθητής της πρώτης τάξης του Γυμνασίου.

Θυμάμαι έντονα το πρωινό της Παρασκευής της 21ης Απριλίου 1967, αν και δεν υπήρχαν κάποια σημάδια, που να το διαφοροποιούν σε κάτι από τα συνήθη σχολικά πρωινά.

Ο ηλεκτρικός σταθμός παραγωγής ρεύματος, που τροφοδοτούσε την κωμόπολη, σταμάτησε να λειτουργεί όπως κάθε μέρα στις έξι. Ο τοπικός ηλεκτρικός σταθμός λειτουργούσε από τις έξι το απόγευμα μέχρι τις έξι το πρωί, μιας και η ΔΕΗ δεν είχε ακόμη παρουσία στην ορεινή επαρχία της Κεντρικής Ρούμελης.

Οι πρώτοι κάτοικοι από τα γύρω χωριά άρχισαν να μπαίνουν στην πόλη με τα υποζύγια τους, άλλοι μετέφεραν διάφορα προϊόντα για πώληση και άλλοι ερχόντουσαν για να κάνουν τις αγορές τους ή να επισκεφθούν τις δημόσιες υπηρεσίες για να διεκπεραιώσουν κάποια υπόθεση τους.

Στις οχτώ, όπως κάθε μέρα, οι μαθητές είχαν πάει στο σχολικό συγκρότημα και περίμεναν να κτυπήσει το κουδούνι, μάλιστα είχαν έλθει κανονικά με το λεωφορείο του ΚΤΕΛ και οι μαθητές που πηγαινοερχόντουσαν καθημερινά από τα διπλανά χωριά.

Το κουδούνι κτύπησε και αντί για προσευχή, τον λόγο πήρε ο Γυμνασιάρχης και μας ανακοινώνει πως έγινε επανάσταση και δεν θα κάνουμε μάθημα, συμπληρώνοντας ότι ούτε αύριο θα γίνει μάθημα. Μας ευχήθηκε καλό Πάσχα, η επόμενη εβδομάδα ήταν η Μεγάλη Εβδομάδα,  και μας έδωσε ραντεβού για την Δευτέρα του Θωμά.

Επακολούθησε πανζουρλισμός από τις φωνές των μαθητών και χαρούμενοι που γλιτώναμε δυο μέρες μαθήματα τρέξαμε στα σπίτια μας και εμείς που ήμασταν από τα γειτονικά χωριά πήραμε τα πράγματα μας και αναχωρήσαμε οι περισσότεροι με τα πόδια για τις οικογενειακές μας εστίες.

Κανένας νομίζω ακόμη και οι μεγάλοι μαθητές και πιθανώς και αρκετοί καθηγητές κατάλαβαν εκείνη την στιγμή σε τι προβλήματα έμπαινε η Πατρίδα μας και φυσικά όλοι οι Έλληνες…

Όμως στο μυαλό μου χαράχτηκε βαθιά μια κουβέντα που άκουσα από ένα περίεργο τύπο, έτσι μου φαινόταν τότε, που συζητώντας με μια κυρία της είπε:

-θα έχουμε προβλήματα κυρά Λένη, εμάς τους αριστερούς θα μα πιάσουν..

Τι πάει να πει αριστερός; γιατί να πιάσουν ένα ήσυχο άνθρωπο σαν τον κύριο Γιάννη; το μόνο «περίεργο» ήταν το κομψό λευκό λινό κουστούμι που πάντα φορούσε και το γαρύφαλλο που κοσμούσε το πέτο του σακακιού του.

Αυτές οι σκέψεις με βασάνιζαν για αρκετά χρόνια και νομίζω απαντήσεις άρχισα να παίρνω όταν η Βραδυνή του Τζώρτζη Αθανασιάδη άρχισε να γράφει εναντίον της Χούντας, θυμάμαι ακόμη, τα πύρινα άρθρα του Σταματόπουλου, πρώην χουντικού, κατά των Συνταγματαρχών.

Θυμάμαι ως μαθητές του Γυμνασίου κάναμε άθελα μας βέβαια και την πρώτη μας αντιχουντική ενέργεια. Όταν το 1968 επισκέφθηκε την κωμόπολη μας ο Μακαρέζος, (ο επί των οικονομικών της Χούντας). Παραταχθήκαμε όλοι οι μαθητές πάνω από 400, αριστερά και δεξιά του δρόμου, με σκοπό να τον επευφημήσουμε. Το σύνθημα, μας το έδωσε ο γυμναστής αλλά δεν ήταν σαφής με το όνομα…

Αρχίσαμε όλοι με στεντόρεια φωνή να φωνάζουμε:

Μακαρέντζος, Μακαρέντζος αντί Μακαρέζος !!!

Κρύος ιδρώτας έλουσε τον γυμναστή, που προσπαθούσε μάταια να μας διορθώσει!!! Εμείς όμως συνεχίζαμε στο Μακαρέντζος ….

Αυτή η παραφωνία μας στοίχισε κάποιους παραπάνω γύρους τροχάδην στο γήπεδο την επόμενη ημέρα!!

Πόνημα δημιουργικής γραφής

Κ. Μ. Μπερτσιάς

1972

Τα αδέλφια Σπύρος και Γιώργος Μπερτσιάς

με αφετηρία το Στενό στον Μόρνο το 1963.. (Ορεινογραφίες)

 

Το πέρασμα της Πίνδου, (Traverse of the  Pindus), 1963 N.A.Y.C. (Η αφετηρία ήταν το Στενό στον Μόρνο) by Ορεινογραφίες

«Ανάμεσα στις πλέον ενδιαφέρουσες ορειβατικές εκδηλώσεις των τελευταίων ετών συγκαταλέγεται, χωρίς αμφιβολία, «το Πέρασμα της Πίνδου», που ολοκληρώθηκε με τόση επιτυχία από την αποστολή του σερ Τζών Χάντ και είχε τόση μεγάλη απήχηση.  Όχι γιατί το «Πέρασμα» αποτέλεσε ένα εντυπωσιακό ορειβατικό επίτευγμα, αλλά είναι μία σπάνια, μια γνήσια εκδήλωσις πραγματικής αγάπης προς την ορεινή φύση, τους ανθρώπους, τα ζώα, τα λουλούδια της υπαίθρου, γι’ αυτό που γενικά λέγεται «βουνό».  Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι ο μεγάλος ορειβάτης, ο νικητής του Έβερεστ και αρχηγός των αποστολών της Ανταρκτικής και του Καυκάσου, αποφάσισε και να ηγηθεί μιας αποστολής, που αντικειμενικός της σκοπός δεν ήταν τα υψόμετρα των κορυφών και οι δυσκολίες αναρριχήσεις.  

Η προσπάθεια υπήρξε επίμονη και σκληρή και απέφυγε κάθε εκδήλωση βεντετισμού που κινδυνεύει να γίνει το κίνητρο της σύγχρονης γενιάς.  Συγκέντρωσε γύρω του πάνω από είκοσι νεαρούς ορειβάτες και διάλεξε για στελέχη και συνεργάτες του πρόσωπα με λαμπρό σε επίτευγμα παρελθόν και πραγματική αγάπη για το βουνό.  Και με την καθοδήγηση αυτών των μεγάλων φίλων, ξεκίνησαν για την εξερεύνηση του ορεινού κορμού της χώρας, μιας περιοχής που είναι άγνωστη ακόμη σε πολλούς.  Πολλοί απ’ αυτούς τους νεαρούς θα γίνουν κάποτε μεγάλοι ορειβάτες, γιατί ξεκίνησαν ειλικρινά, χωρίς ιδιοτέλειες και υπολογισμούς, χωρίς πρόθεση προβολής, χωρίς να ζητούν σκαλοπάτια για να αναδειχθούν σε μεγάλα ονόματα.  

Σε κάθε εκδήλωσή της, η αποστολή Χαντ ήταν και ένα δίδαγμα: η πραγματική ορειβατική αγάπη μεταξύ μεγάλων και μικρών, η συναδελφική ατμόσφαιρα, η πειθαρχία – που μπορεί φαινομενικά να φαινόταν στρατιωτική, αλλά στην πραγματικότητα είναι απαραίτητη για να ολοκληρωθεί άρτια ένα μικρό ή μεγάλο επίτευγμα – και η μελετημένη οργάνωσις τόσον  από απόψεως προγραμματισμού κινήσεων,  όσον και υλικού, που είναι αναγκαία προϋπόθεσις για την επιτυχία κάθε προσπάθειας και που αποκλείει την αγαπητή σε μερικούς προχειρότητα.  Ακόμη και το γεγονός ότι απέφυγαν  να επισκεφθούν μεγάλες πόλεις, έξω από τη διαδρομή τους, για να λείψουν ίσως οι επίσημες  υποδοχές και εκδηλώσεις, που δεν θα ταίριαζαν στο καθάριο ορειβατικό πνεύμα της αποστολής, θα περισπούσαν την προσοχή τους.  Για όλα αυτά το «Πέρασμα της Πίνδου» θα παραμείνει ένα αξιόλογο επίτευγμα και ένα μεγάλο μάθημα.

Η αποστολή, υπό την  αρχηγία του σερ Τζων Χάντ, έφθασε στους Δελφούς, το μεσημέρι του Σαββάτου, 30 Απριλίου, αφού διέσχισε με τα αυτοκίνητά της την Δυτ. Ευρώπη και την Ιταλία.  Την αποστολή του σερ Τζων Χαντ υποδέχθηκαν έξω από τους Δελφούς μέλη του Κεντρικού Συμβουλίου και Δ.Δ. τους Τμήματος Αθηνών του Ε.Ο.Σ. και η στιγμή της συναντήσεως με παλαιούς γνώριμους και φίλους υπήρξε συγκινητική.  Το ίδιο μεσημέρι παρετέθη φιλικό γεύμα προς τα μέλη της Αποστολής, στην ηλιόλουστη βεράντα τουριστικού  ξενοδοχείου, κατά την διάρκεια του οποίου ευχήθηκε προς τα μέλη της αποστολής το «καλώς όρισε» και επιτυχία στην προσπάθειά τους, ο Γεν. Γραμματεύς του Κ.Σ. κ. Α. Τζάρτζανος και εν συνεχεία ο σερ Τζών Χαντ ευχαρίστησε τον Ελληνικό Ορειβατικό Σύνδεσμο, για τη βοήθεια και τη συμβολή του στην προσπάθεια της Αποστολής να διασχίσει το ορεινό κορμό της Ελλάδος.  

Με συγκίνηση επίσης διηγήθηκε τις αναμνήσεις του από τη πρώτη γνωριμία με την Ελλάδα και τη μετέπειτα επίσκεψι στη χώρα μας, ως προσκεκλημένος του Ε.Ο.Σ.  Μετά το γεύμα και την επίσκεψι του αρχαιολογικού χώρου και του Μουσείο των Δελφών, έγινε η λεπτομερής μελέτη και κατάστρωσις του προγράμματος και διαδρομών της Αποστολής, καθώς επίσης και το ξεφόρτωμα, η διευθέτησις και η διανομή στα μέλη της Αποστολής του άρτιου από πάσης απόψεως υλικού και των ειδικώς μελετημένων εφοδίων, μέχρι και των τελευταίων λεπτομερειών. 

 Εις τους Δελφούς έγινε και η πλαισίωσις της Αποστολής του σερ Τζων Χάντ από τους Έλληνες ορειβάτες του Τμήματος Αθηνών, άνδρες των Δυνάμεων Καταδρομών – οι περισσότεροι μέλη του Ε.Ο.Σ. – και τους μαθητές της Σχολής Αναβρύτων, που ακολούθησαν την αποστολή στο «Πέρασμα της Πίνδου».  Τα κύρια στελέχη της Αποστολής ήταν ο Sir John (αρχηγός) και η σύζυγός Lady Hunt, ο ταγματάρχης k. Herry R. Streather  (υπαρχηγός), ο W George Lowe (νεοζηλανδός, μέρος της Αποστολής Έβερεστ του 1953) και η σύζυγός του Susan Lowe (κόρη του ζεύγους Hunt), ο John C. Sugden, γεωγράφος – γεωλόγος – που κατά της επιστροφή της Αποστολής πέθανε στο Ζάγκρεμπ ύστερα από αυτοκινητιστικό ατύχημα – και ο John I. Disley, ολυμπιονίκης του 1956 στο δρόμο των 3000 μ. μετά φυσικών εμποδίων.  Τα υπόλοιπα μέλη της Αποστολής ήταν νέοι 17 – 20 ετών, που έχουν αποφοιτήσει από το σχολείο και ήδη εργάζονται, έλαβαν δε ειδικώς άδεια από τις εργασίες τους για να συμμετάσχουν στο «Πέρασμα της Πίνδου».  Είκοσι από τους νέους αυτούς έχουν τιμηθεί με το χρυσούν «Διακριτικόν του Δουκός του Εδιμβούργου» και οι περισσότεροι ως μέλη της Εθνικής Ομοσπονδίας Συλλόγων Νέων, που έχει και την ευθύνη, από αγγλικής πλευράς, της οργανώσεως της Αποστολής. 

Στο «Πέρασμα της Πίνδου» έλαβαν μέρος και Έλληνες.  Ολόκληρη την διαδρομή πραγματοποίησαν οι λοχαγός Γεώργιος Μιχαλοδημητράκης, υπολοχ. Ευστάθιος Δεμέστιχας, υπολοχ. Νικόλαος Αργυρίου, οι οποίοι, μαζί με τους στρατιώτες Παντ. Γογκίλη, Νικ. Κουμαντάκη και Τράγ. Καραφύλη, απετέλεσαν την ομάδα των Δυν. Καταδρομών, καθώς και τα μέλη του Ε.Ο.Σ. Ε. Σακελλάριος Χαρ. Κουρούκλης.  Τα μέλη του Ε.Ο.Σ. Κωνστ. Πινάτσης, Δημ Πινάτσης, Παναγ. Βοκοτόπουλος, Δ. Ολιβιέρης, Κ. Κολυβάς, Δημήτριος Βαβούρης και Γεώργιος Κούμαρης, πραγματοποίησαν τμήματα της διαδρομής, οι περισσότεροι το Α΄ και το Β΄, που ήταν και τα δυσκολότερα.  Στα ίδια αυτά τμήματα έλαβαν μέρος και οι Περ. Εμμανουήλ, Άρης Εμμανουήλ, Χρ. Λούπας και Παναγ. Γιαζιτζής, μαθητές της Σχολής Αναβρύτων.  Η συμμετοχή των Ελλήνων συνέβαλε στην επιτυχή πραγματοποίηση του «Περάσματος της Πίνδου».

Μετά την συγκέντρωσι που έγινε στους Δελφούς των Άγγλων και των Ελλήνων ορειβατών, τα μέλη της Αποστολής διανυκτέρευσαν σε αντίσκηνα, στον χώρο που βρίσκεται κοντά στο τουριστικό περίπτερο, πάνω από το Χρυσό.  Την άλλη μέρα οι τρεις ομάδες, στις οποίες χωρίστηκαν τα μέλη της Αποστολής, μεταφέρθηκαν με αυτοκίνητα στην τοποθεσία Στενό, όπου το Μοτέλ του Μόρνου.  Από εκεί άρχισε και η κυρίως ορειβασία.  Οι τρεις ομάδες πραγματοποίησαν παράλληλες διαδρομές, γύρω από τον άξονα του ποταμού Μόρνου, επάνω στην Γκιώνα και κυρίως στα Βαρδούσια.  Μεγάλο μέρος των διαδρομών πραγματοποιήθηκε στις χιονισμένες βουνοπλαγιές και με συνεχείς χιονοπτώσεις ή βροχές.

Ο καπετάνιος της Δωρίδας, Δήμος Σκαλτσάς ή Σκαλτσοδήμος

Μερική άποψη του Βελουχιού, βυθισμένου εδώ και 40 χρόνια στα νερά της λίμνης Μόρνου.

 Οι πέντε αστερίσκοι δείχνουν την θέση του στρατηγείου του Σκλαλτσοδήμου το 1825 ( εκεί ήταν στο σπιτι του Αθανασίου Γ Τριαντάφυλλου, που το έκαψε με εμπρησμό η Ρακλήνα..) 

Η φωτο είναι από το βιβλίο του Ν. Πάνου: η νερομάννα της Αθήνας 

 

 

Ο καπετάνιος της Δωρίδας, Δήμος Σκαλτσάς ή Σκαλτσοδήμος.

Ο Δήμος Σκαλτσάς (ή Σκαλτσοδήμος) ήταν οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης που γεννήθηκε κατά το 1760 ή 1765 στην Αρτοτίνα Φωκίδας. Μικρός έβοσκε πρόβατα στα Βαρδούσια ενώ όταν ήταν νέος υπηρέτησε και στην Αυλή του Αλή Πασά.

Ο Σκαλτσάς εντάχθηκε στο σώμα του Αρβανιτοκλέφτη Τσαμ Καλόγερο τον οποίο και αντικατέστησε μετά την αποχώρησή του. Πρωτοπαλήκαρα είχε τους συγχωριανούς του Γούλα και Αθανάσιο Διάκο.
Όταν ο τελευταίος φεύγει για τα Σάλωνα γίνεται ο αναμφισβήτητος καπετάνιος της Δωρίδας.

Μυημένος στη Φιλική Εταιρεία λίγο πριν την επανάσταση, ήταν καλά προετοιμασμένος για το μεγάλο ξεσηκωμό.
Έτσι στις 28 Μαρτίου 1821 απελευθέρωσε μαζί με τους Αναγνώστη Λιδωρίκη και παπα-Γιώργη Πολίτη το Λιδωρίκι, ενώ ταυτόχρονα το πρωτοπαλίκαρό του, ο Θοδωρής Χαλβατζής το Μαλανδρίνο.

Τον Μάιο του 1821, ύστερα από την Μάχη της Γραβιάς, μαζί με τον Γιάννη Γκούρα και τον Αντρίτσο Σαφάκα, κατέλαβε τη θέση Αετός για να χτυπήσει τους Τούρκους στην Υπάτη, κυκλώθηκε όμως με τους άντρες του από 1.500 Τουρκαλβανούς και αναγκάστηκε να υποχωρήσει.

Στις 2 Απριλίου του 1822 μαζί με τον Σαφάκα, τον Δυοβουνιώτη και τον Μήτσο Κοντογιάννη νίκησε το Δράμαλη στην περιοχή της Υπάτης ενώ διακρίθηκε και στην Μάχη της Άμπλιανης.
Στις 30 Ιουνίου του 1826 ο Σκαλτσοδήμος νίκησε στην τελευταία του μάχη τους Τούρκους στο Χάνι του Σκορδά (Καραπιστόλη αργότερα), μετά από τη μάχη στους Πενταγιούς.

Αποσύρθηκε στην Πελοπόννησο μετά την πτώση του Μεσολογγίου, όπου και πέθανε στις αρχές Σεπτεμβρίου 1826.

Ο Δήμος Σκαλτσάς (ή Σκαλτσοδήμος) ήταν οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης που γεννήθηκε κατά το 1760 ή 1765 στην Αρτοτίνα Φωκίδας. Μικρός έβοσκε πρόβατα στα Βαρδούσια ενώ όταν ήταν νέος υπηρέτησε και στην Αυλή του Αλή Πασά.

Ο Σκαλτσάς εντάχθηκε στο σώμα του Αρβανιτοκλέφτη Τσαμ Καλόγερο τον οποίο και αντικατέστησε μετά την αποχώρησή του. Πρωτοπαλήκαρα είχε τους συγχωριανούς του Γούλα και Αθανάσιο Διάκο.
Όταν ο τελευταίος φεύγει για τα Σάλωνα γίνεται ο αναμφισβήτητος καπετάνιος της Δωρίδας.

Μυημένος στη Φιλική Εταιρεία λίγο πριν την επανάσταση, ήταν καλά προετοιμασμένος για το μεγάλο ξεσηκωμό.
Έτσι στις 28 Μαρτίου 1821 απελευθέρωσε μαζί με τους Αναγνώστη Λιδωρίκη και παπα-Γιώργη Πολίτη το Λιδωρίκι, ενώ ταυτόχρονα το πρωτοπαλίκαρό του, ο Θοδωρής Χαλβατζής το Μαλανδρίνο.

Τον Μάιο του 1821, ύστερα από την Μάχη της Γραβιάς, μαζί με τον Γιάννη Γκούρα και τον Αντρίτσο Σαφάκα, κατέλαβε τη θέση Αετός για να χτυπήσει τους Τούρκους στην Υπάτη, κυκλώθηκε όμως με τους άντρες του από 1.500 Τουρκαλβανούς και αναγκάστηκε να υποχωρήσει.

Στις 2 Απριλίου του 1822 μαζί με τον Σαφάκα, τον Δυοβουνιώτη και τον Μήτσο Κοντογιάννη νίκησε το Δράμαλη στην περιοχή της Υπάτης ενώ διακρίθηκε και στην Μάχη της Άμπλιανης.
Στις 30 Ιουνίου του 1826 ο Σκαλτσοδήμος νίκησε στην τελευταία του μάχη τους Τούρκους στο Χάνι του Σκορδά (Καραπιστόλη αργότερα), μετά από τη μάχη στους Πενταγιούς.

Αποσύρθηκε στην Πελοπόννησο μετά την πτώση του Μεσολογγίου, όπου και πέθανε στις αρχές Σεπτεμβρίου 1826.

Ο βυθός της λίμνης σε αεροφωτογραφία του 1955