Γρανίτσα /Διακόπι.
Του Δημήτρη Α. Κατσορίδα (απόσπασμα παλιότερης δημοσίευσης)
Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Το Διακόπι ή Γρανίτσα, όπως ήταν το αρχικό όνομα του χωριού, απλώνεται στους πρόποδες των Βαρδουσίων και βρίσκεται ανάμεσα σε δύο μικρές βουνοκορφές, της Παναγίας και του Προφήτη Ηλία, όπου έχουν πάρει την ονομασία τους από τις αντίστοιχες εκκλησίες που είναι κτισμένες στην κορυφή αυτών των δύο βουνών.
Το Διακόπι (Γρανίτσα) χαρακτηρίζεται για το καταπράσινο τοπίο του, το οποίο διασχίζει ένας παραπόταμος του Μόρνου, κόβοντας ουσιαστικά το χωριό στα δύο. Αυτός ο παραπόταμος ή γρανιτσόρεμα είναι γεμάτος από αιωνόβια πλατάνια που προσδίδουν μια σπάνια ομορφιά στο χωριό, υπέροχη δροσιά το καλοκαίρι και εμποδίζουν το άγριο κατέβασμα των νερών του δημιουργώντας ένα απαλό βουητό.
Εκτός, όμως, από τα πλατάνια υπάρχουν και άλλα δέντρα, τα οποία συμπληρώνουν την παραδείσια ομορφιά του τοπίου: πουρνάρια, καρυδιές και μια ποικιλία από αγριολούλουδα, όπου διάφορα ωδικά πουλιά (καρδερίνες – τουρκοπούλες, σπίνοι, ατσάραντοι κ.ά.) σε ξεκουράζουν με τις μελωδικές φωνές τους.
Στην πλατεία του χωριού υπάρχουν δύο βρύσες με τρεχούμενο νερό και λίγα πλατάνια, ενώ παλαιότερα υπήρχε στο μέσον ένας μεγάλος πλάτανος, που κάλυπτε σχεδόν όλη την πλατεία, ο οποίος δυστυχώς ξεράθηκε.
Το Διακόπι υπάγεται στην επαρχία Δωρίδος του Νομού Φωκίδος. Βρίσκεται στη Δυτική πλευρά των Βαρδουσίων και σε 650 περίπου μέτρα υψόμετρο, ενώ στα πόδια του απλώνεται η τεχνητή λίμνη του Μόρνου με τα «ελβετικά τοπία του Βαρδουσιού και της Γκιώνας να καθρεφτίζονται μέσα στα νερά της», όπως με πολύ γλαφυρό τρόπο περιγράφει ο Γ. Ηλιόπουλος («Λαογραφικά Δωρίδας», εκδόσεις Δωρική Αδελφότητα, Αθήνα 1987).
Στους πρόποδες και στις πλαγιές των Βαρδουσίων, εκτός από τη Γρανίτσα, ξαποσταίνουν μια σειρά χωριά, άλλα χωμένα στα έλατα και στις οξιές και άλλα στα πλατάνια και στα πουρνάρια, το Κλήμα, το Κάλλιον, η Δάφνος, ο Κόκκινος, το Διχώρι, η Πενταγιού, η Αρτοτίνα κ.ά. Εκεί, στα Βαρδούσια με ύψος 2.406 μέτρα, εξακολουθούν ακόμη να πετούν αγριοπούλια και να έχουν το καταφύγιο τους τα αγριοκάτσικα, τα αγριογούρουνα, οι λύκοι, οι αλεπούδες, τα ζαρκάδια και λίγα ζευγάρια χρυσαετών.
Τα Βαρδούσια εκτός από την άγρια ομορφιά τους έχουν και πλούσια παράδοση, καθώς στα χρόνια της επανάστασης του 1821 έδρασαν, αλλά και προφυλάχτηκαν εκεί, μέσα στις λεγόμενες αποκλείστρες, οι εξεγερμένοι κάτοικοι των γύρω χωριών.
Οι κάτοικοι της Γρανίτσας κρύβονταν κατά κύριο λόγο στη Σπηλιώτισσα, η οποία βρίσκεται επάνω από το Μοναστήρι της Αγίας Μαρίνας, στην κορυφή του βουνού. Η εν λόγω τοποθεσία είναι πριν φτάσουμε στο χωριό Κλήμα από το δρόμο του νεκροταφείου. Μάλιστα, εικάζεται ότι μέσα εκεί υπήρχε και εκκλησία που λειτουργούσαν, καθώς επίσης και φούρνος για τις ανάγκες επιβίωσης των διωκόμενων από τους Τούρκους γρανιτσιωτών και άλλων κατοίκων γης περιοχής που κατέφευγαν εκεί για προστασία.
Το Διακόπι, συνορεύει, εκτός από το Κάλλιο (πρώην Βελούχοβο) και με το χωριό Δάφνος (παλαιότερα Βοστίνιτσα), το οποίο βρίσκεται ακριβώς απέναντί του. Το κλίμα του είναι ορεινό, με κρύους χειμώνες και δροσερό καλοκαίρι.
Σήμερα το χωριό έχει 70 κατοίκους, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ασχολούνται με την κτηνοτροφία (γιδοπρόβατα και αγελάδες), ενώ προπολεμικά είχε περίπου 400 οικογένειες, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες.
Κατά τον 19ο αιώνα, η Γρανίτσα σε πληθυσμό ερχόταν δεύτερη μετά την Αρτοτίνα. Συγκεκριμένα, το 1841 είχε 938 κατοίκους και το 1861 είχε 1.183. Το 1928, το χωριό Διακόπι είχε 941 κατοίκους, ενώ το 1951 είχε 752 κατοίκους.
Οι Γρανιτσιώτες είναι φιλόξενοι άνθρωποι και γλεντζέδες, όπως άλλωστε όλοι οι ρουμελιώτες. Ο επισκέπτης μπορεί να χαρεί τις διακοπές του στο Διακόπι, να κάνει εκδρομές στα γύρω χωριά, να δοκιμάσει τις παραδοσιακές πίττες και τα ντόπια ψητά, να ξεκουραστεί και να χαλαρώσει απολαμβάνοντας την ψυχική του ηρεμία.
ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ
Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος είναι και ο πολιούχος, βρίσκεται στην πλατεία του χωριού. Χρονολογείται περίπου από τον 18ο αιώνα.
Η εκκλησία της Παναγίας, που βρίσκεται στη μια από τις δύο βουνοκορφές, γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, καθώς επίσης του Προφήτη Ηλία, η οποία βρίσκεται στην άλλη βουνοκορφή, χρονολογείται από τον 19ο αιώνα. 
Τα ξωκλήσια του Αγίου Ιγνάντιου, κοντά στον ραντομαχαλά, ο οποίος είναι και ο προστάτης του Πολιτιστικού Συλλόγου και του Αγίου Νικολάου, καθώς πηγαίνουμε προς τον κάτω μαχαλά, χρονολογούνται επίσης από τον 19ο αιώνα.
Δύο γεφύρια που διευκολύνουν τους κατοίκους να περάσουν το ποτάμι που διασχίζει το χωριό.
Η αμπελόραχη, στη συμβολή των δρόμων καθώς πηγαίνουμε στο νεκροταφείο ή βγαίνουμε από το χωριό, όπου φαίνεται πανοραμικά μια πλευρά της λίμνης του Μόρνου.
Η γυφτόβρυση, στην οποία οδηγούμαστε αν πάρουμε το μονοπάτι πίσω από τον ξενώνα του χωριού. Βρίσκεται στην τοποθεσία (ή μαχαλά) με το όνομα «τσανακούλα». Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, το όνομά της το πήρε από ένα μαγαζί που βρισκόταν δίπλά στην βρύση, το οποίο το είχε κάποιος γύφτος που έφτιαχνε γεωργικά εργαλεία, μπακίρια κ.ά. τα οποία εκείνη την εποχή τα έλεγαν και γύφτικα.
Τέλος, το σχολείο, το οποίο φτιάχτηκε επί Συγγρού, βρίσκεται στην πλατεία του χωριού. Είναι ένα μεγάλο πέτρινο κτίριο, με δύο αίθουσες. Τα παλαιά χρόνια έσφυζε από ζωή και παιδικές φωνές.
Όσον αφορά τις εκκλησίες και τα ξεκκλήσια, τα οποία είναι συνολικά έντεκα, δεν ήταν μόνο χώροι θρησκευτικής συνάθροισης, αλλά ταυτόχρονα ικανοποιούσαν και την ανάγκη επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους. Ιδιαίτερα τις Κυριακές ή σε άλλες γιορτές, όπου τιμούσαν τον άγιο της εκκλησίας ή του ξωκκλησιού, γέμιζαν από κόσμο. Ο περίβολος ήταν παράλληλα και τόπος κουβέντας.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΓΡΑΝΙΤΣΑΣ
Η χρονολογία κτίσης της χάνεται στα βάθη των χρόνων, ενώ οι παραδόσεις αναφέρουν ότι το χωριό πρώτα ήταν στην τοποθεσία «παλαιοχώρια» και κατόπιν μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση, λόγω της πλούσιας βλάστησης και των τρεχούμενων νερών. Το πότε σχηματίστηκε είναι δύσκολο να καθορισθεί, όπως επίσης και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι κάτοικοι της Γρανίτσας. Οι παλαιότεροι λένε ότι φτιάχτηκε περίπου το 1760. Αλλά, μάλλον, δημιουργήθηκε ακόμη πιο πριν αν λάβουμε υπόψη μας έγγραφο του 1788, σχετικά με τον ετήσιο φόρο που πλήρωναν οι κάτοικοι της περιοχής στους Οθωμανούς, όπου σε συνάντηση εκπροσώπων των γύρω χωριών που έγινε στο Μοναστήρι της Βαρνάκοβας, την Γρανίτσα εκπροσώπησε κάποιος ονόματι Γιαννάκης (αναφέρεται στο Δ. Σταμέλου, «Η Δωρίδα στην τουρκοκρατία», εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα 1986, σελ. 115-116).
Όσον αφορά την ετυμολογία του πρώτου ονόματος του χωριού, δηλαδή Γρανίτσα, μας οδηγεί στη σλάβικη καταγωγή του, Granica που σημαίνει σύνορο, όριο.
Κατά τα μέσα, περίπου, του 19ου αιώνα η Γρανίτσα προορίζονταν να αποτελέσει την πρωτεύουσα του Δήμου Αιγιτίου, ο οποίος περιελάμβανε τα χωριά Γρανίτσα, Άνω Κλήμα, Λούτσοβο, Ανω Μουσουνίτσα, Συκιά, Κονιάκο, Τριβίδι, Λιδωρίκι, Σκαλούλα, Καρούτα, Στρούζα, Σεβεδίξκο, Αβορο και Λευκαδίτι. Συγκεκριμένα, το Βασιλικό Διάταγμα του 1836 σημείωνε πως «Πρωτεύουσα του Δήμου προσδιορίζεται επί του παρόντος, το Λιδωρίκι, έως ότου πραγματοποιηθεί ο μελετούμενος συνοικισμός της Γρανίτσης, ότι η πρωτεύουσα του δήμου θέλει μετατεθεί εκεί» (αναφέρεται στο Γ. Καψάλης, «Φωκίδα, Λησμονημένες σελίδες», εκδόσεις «Έρευνες», Αθήνα 1972, σελ. 75). Τελικά, ο Δήμος Αιγιτίου παρέμεινε το Λιδωρίκι.
Αργότερα, από το 1860 έως το 1912, αλλάζει ξανά η σύνθεση των Δήμων της χώρας. Έτσι, την περίοδο αυτή, στην Επαρχία Δωρίδος του Νομού Φωκίδος σχηματίζονται έξι Δήμοι όπου ένας από αυτούς είναι ο Δήμος Υαίας με πρωτεύουσα τη Γρανίτσα.
Ο Δήμος Υαίας σχηματίστηκε μετά από τη διαίρεση του Δήμου Αιγιτίου και αποτελούνταν από τα χωριά: Γρανίτσα, Κλήμα, Τριβίδι, Κονιάκο,. Λούτσοβο, Βοστινίτσα και Βελούχοβο. Μετά το 1912, που καταργήθηκαν οι εν λόγω Δήμοι, η Γρανίτσα αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα έως ότου με το Διάταγμα της 9.9.1927 (ΦΕΚ 261/1927) μετονομάσθηκε σε Κοινότητα Διακοπίου.
Σύμφωνα με μαρτυρία του δάσκαλου Ανδρέα Γεωργούτσου, η Γρανίτσα μετονομάστηκε σε Διακόπι προς τιμήν του Αθανασίου Διάκου. Ο λόγος διαμονής του στη Γρανίτσα ήταν επειδή, προηγουμένως, είχε δώσει μια μάχη με τους Οθωμανούς στην τοποθεσία του Σκορδά το Χάνι (ή αλλιώς του Αγά το κοτρόνι, στην τοποθεσία Χάνια). Εξαιτίας, λοιπόν, αυτής της μάχης και της διαμονής του Διάκου στο χωριό, πήρε κατόπιν προς τιμή του το όνομα Διακόπι.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΖΩΗ
Όπως ήδη έχουμε πει, η Γρανίτσα (Διακόπι), βρίσκεται ανάμεσα σε δύο βουνά στους πρόποδες των Βαρδουσίων, σε έδαφος επικλινές και χωρίζεται από μια ρεματιά.
Η εκκλησία, το σχολείο, το Ηρώο και τα μαγαζιά βρίσκονται στο μέσον, περί-που, του χωριού, στην κεντρική πλατεία. Οι δρόμοι βγαίνουν ακτινωτά από την πλατεία, η οποία αποτελεί και τον βασικό πυρήνα της κοινωνικής ζωής. Τα παλαιότερα χρόνια έσφυζε από ζωή. Τα παιδιά έπαιζαν στα διαλείμματα του σχολείου, οι μεγαλύτεροι σύχναζαν στα καφενεία και στις χασαποταβέρνες και οι νοικοκυρές ψώνιζαν στα τρία εμπορικά καταστήματα. Στην πλατεία, επίσης, μαζεύονταν για να ακούσουν μια ομιλία ή κάποια ανακοίνωση, εκεί γινόταν το ετήσιο πανηγύρι στις 7,8,9 Σεπτεμβρίου κι εκεί εξακολουθεί να γίνεται το πανηγύρι του Πολιτιστικού Συλλόγου, περίπου τον δεκαπενταύγουστο κάθε χρόνο. Εκεί, ακόμη, μαζεύονταν μετά τον κυριακάτικο εκκλησιασμό.
Γενικά, η αρχιτεκτονική της πλατείας δεν έχει αλλάξει πολύ. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ο τρόπος ζωής. Δεν υπάρχουν πια τα μαγαζιά που υπήρχαν παλιά, τα εμπορικά και οι χασαποταβέρνες. Έχουν μείνει μόνο δύο καφενεία και μία χασαποταβέρνα.
Το χωριό χωρίζεται σε τέσσερις μαχαλάδες. Οι δύο βρίσκονται από την μια πλευρά της ρεματιάς, όπως κοιτάμε από την πλατεία του χωριού. Ο πρώτος είναι απέναντι ακριβώς από την πλατεία, ο λεγόμενος «ραντομαχαλάς» και δεξιά επάνω ο «ραφτομαχαλάς». Από την άλλη πλευρά της ρεματιάς, δηλαδή από την πλατεία δεξιά και αριστερά, είναι καταρχήν ο μαχαλάς με την ονομασία «τσονακούλα», ο οποίος είναι σχηματικά από το σημείο που βρίσκεται ο ξενώνας και επάνω, ενώ από την πλευρά της πλατείας και προς τα κάτω είναι ο «κάτω μαχαλάς», ο οποίος παρότι δεν είναι τόσο προσήλιος, εντούτοις χαρακτηρίζεται για τα γραφικά, πλακόστρωτα δρομάκια του και την πυκνή δόμησή του εν συγκρίσει με τους υπόλοιπους μαχαλάδες, οι οποίοι είναι σχετικά πιο αραιοκατοικημένοι.
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Στο παρελθόν οι άνθρωποι του χωριού ασχολούνταν με πολλές εργασίες. Η μορφή ήταν οικοτεχνική, όπου κάλυπτε σχεδόν όλες τις ανάγκες.
Βέβαια, η βασική επαγγελματική ασχολία των κατοίκων του χωριού ήταν η κτηνοτροφία. Οι περισσότεροι ήταν τσοπάνηδες.
Όμως, παρ’ ότι η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία, σχετικά αναπτυγμένες ήταν και οι καλλιέργειες επειδή υπήρχαν πολλά τρεχούμενα νερά. Τα βασικά προϊόντα ήταν τα εξής: αμπέλια με σταφύλια, όπου παράγονταν, όπως λένε οι παλαιότεροι, εξαιρετικό κρασί. Η τοποθεσία που υπήρχαν τα περισσότερα αμπέλια είναι η γνωστή «αμπλόραχη» (αμπελόραχη, δηλαδή ράχη με αμπέλια). Στα υπόλοιπα χωράφια καλλιεργούσαν καλαμπόκι, όπου παρασκευάζονταν η γνωστή στους παλιούς μπομπότα, καθώς επίσης τριφύλλι, σιτάρι, ρεβίθια, ρόβι κ.ά. Τέλος, από τους κήπους έβγαζαν ντομάτες, κολοκύθια, φασόλια κ.λ.π ενώ από τα οπωροφόρα δένδρα είχαν καρυδιές, ροδιές και λίγες μηλιές.
Εντούτοις υπήρχαν και ορισμένα άλλα επαγγέλματα, όπως αγροφύλακες, αυλακάρηδες, γαλατάδες, μαμές, δάσκαλοι, έμποροι, τσαρουχάδες, κτίστες, κουρείς, παπάδες, ραφτάδες, χασάπηδες, μαγαζάτορες, καφετζήδες. Επίσης, στις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γρανίτσα διέθετε τον μοναδικό ταχυδρόμο της περιοχής, τον Κοντογεώργο Γιάννη του Νικολάου.
Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε πως η Γρανίτσα φημιζόταν για τους ραφτάδες και ιδιαίτερα για τους μαστόρους – κτίστες της και εξακολουθεί να διατηρεί αυτή τη φήμη, οι οποίοι μάλιστα είχαν και δικό τους γλωσσικό ιδίωμα συνεννόησης, τα λεγόμενα «μαστόρικα» ή «κουταρέϊκα» (από το κούταρης, που στη διάλεκτό τους σημαίνει μάστορας). Μάλιστα, στο Διχώρι, το κτίσιμο της εκκλησίας τους, Κοίμησης της Θεοτόκου, το 1930, το έκαναν μαστόροι από την Γρανίτσα, όπως αναφέρει η Μαρία Λουκοπούλου – Πατίχη στο βιβλίο της «Επιστροφή, Κωστάριτσα (Διχώρι) ορεινής Δωρίδας» (Αθήνα 1990).
Όμως, το χωριό είχε φήμη και για τους πολύ καλούς τσαρουχάδες, που διέθετε και για τα καλά τσαρούχια που έφτιαχναν.
Επίσης, ορισμένοι από τους συγχωριανούς που πήγαν στην Αθήνα δούλευαν ως γαλατάδες. Ένας από αυτούς ήταν ο Αριστείδης Δασκαλόπουλος, οι απόγονοί του οποίου σήμερα έχουν την γνωστή σε όλους γαλακτοβιομηχανία «Δέλτα».
Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι από την Γρανίτσα προέρχονταν και ο ξακουστός πρακτικός γιατρός με το παρατσούκλι «βλάχος» (το πραγματικό του όνομα ήταν Θανάσης Κοντογιώργος). Η ενασχόληση του με τα γιδοπρόβατα τον είχε οδηγήσει να μάθει να τα περιθάλπτει όταν αυτά χτύπαγαν ή έσπαγαν τα πόδια τους. ‘Ετσι, απόκτησε την ανάλογη εμπειρία, την οποία άρχισε σιγά σιγά να την εφαρμόζει στους ανθρώπους και έτσι έγινε πρακτικός γιατρός. Κατόπιν, κάποιοι από τους απογόνους του ακολούθησαν το ιατρικό επάγγελμα.
