Α. Παντελή Βαρδουσιώτη, τον φωτογράφο από την κάτω Μουσουνίτσα , που με τον φακό του έχει καταγράψει την ιστορία του τόπου μας.

Το blog Φθιωτικός Τυμφρηστός  το Σεπτέμβριο του 2015 είχε  ενα εξαίρετο αφιέρωμα στον 

Α. Παντελή Βαρδουσιώτη, τον φωτογράφο από την κάτω Μουσουνίτσα , που με τον φακό του έχει καταγράψει την ιστορία του τόπου μας.

Δυο άλλοι  φωτογράφοι της περιοχής μας με σπουδαίο έργο ήσαν ο Σ Γιαλαμάς και ο Ν Πανουργιάς για τους οποίους έχει γράψει ο Κ Καψάλης στο Λιδωρικι .

Κ Μπερτσιάς 

Απόστολος Παντέλης φωτογράφος

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ

Ο «Βαρδουσιώτης» Φωτογράφος-Λογοτέχνης

[Του Γιάννη Σαντάρμη-Ποιητή]

Κοπάδι από τραγιά στα Βαρδούσια 1960

Εργοτάξιο χωριανών του Ψηλού Χωριού Ιούλιος 1956

Ο Αποστόλης Παντέλης γεννήθηκε στην Κάτω Μουσουνίτσα της Φωκίδας το 1917 και πέθανε στις 7-9-2003 στην Αθήνα. Ήταν υψηλόσωμος άνδρας, αρρενωπός. Υπηρέτησε, ως κληρωτός, τη στρατιωτική του θητεία στο 420 Σύνταγμα Ευζώνων Λαμίας με το βαθμό του υποδεκανέα. Τελειώνοντας το στρατιωτικό, αυτοστρατολογήθηκε, κατά τα τέλη του Νοεμβρίου 1942, και κατατάχθηκε στα  στρατιωτικά τμήματα της αντιστασιακής οργάνωσης του καπετάνιου Ναπολέοντα   Ζέρβα, ετών 25 τότε, με το ψευδώνυμο Βαρδουσιώτης και υπηρέτησε έως τις 12 Φεβρουαρίου 1945, ως έφεδρος ανθυπολοχαγός, έχοντας, ως διοικητής πυροβόλων, 30 άνδρες στις διαταγές του. Πολέμησε γενναία τους εισβολείς Γερμανούς και Ιταλούς στα βουνά της Ηπείρου, της Αιτωλοακαρνανίας και των Αγράφων. Για την πολεμική του γενναιότητα του απονεμήθηκαν 2 πολεμικοί σταυροί και 1 χρυσό αριστείο ανδρείας.

     Στη συνέχεια, επιστρατεύθηκε και υπηρέτησε την πατρίδα 17 ακόμα μήνες στο 11^οΣύνταγμα Τεθωρακισμένων, στην Κηφισιά.

Ενθύμιο από το σκληρό, αλλά όμορφο αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας μας στην Εθνική Αντίσταση. 

Νοέμβριος 1942-Φεβρουάριος 1945. Διμοιρίτης πολυβόλων Ανθυπολοχαγός έφεδρος στο 2ο Τάγμα Γενικού 

Αρχηγείου Σ.Ο.Ε.Α. του Στρατηγού Ζέρβα

Αποστόλης Παντέλης

Ύστερα, έκανε πολλά επαγγέλματα βιοποριστικά, αλλ’ εκείνο που τον καθιέρωσε και τον κατέστησε πανελλήνια γνωστό, ιδιαίτερα όμως στην ευρύτερη Ρούμελη, ήταν το επάγγελμα του φωτογράφου. Χωρίς να ειδικευθεί στην τέχνη της φωτογράφισης, ήταν προικισμένος για τη δουλειά αυτή. Ήξερε τι έπρεπε να κλείσει και τι όχι σε μία φωτογραφία, για να θέλγει. Ό,τι και να φωτογράφισε, μιλά με μία βουβή, αλλά βροντερή, γλώσσα. Φωτογράφισε και τη σύγχρονη ζωή, αλλά κυρίως μας άφησε χρυσή κληρονομιά την παλιά ζωή που έζησε στο χωριό του, την Κάτω Μουσουνίτσα, και στον πλατύτερο γεωγραφικό χώρο, κάνοντας. τη δουλειά του φωτογράφου. Είχε οίστρο μέσα του, γι'αυτό αποθανάτισε τόσο παραστατικά την παραδοσιακή ζωή. Γάμους παλιούς, συμπεθερικά να περνούν καβάλα στ' άλογά τους, βαφτίσια, πανηγύρια, νυχτέρια, ξεφλουδίσματα στις αυλές, θερίσματα στα χωράφια - εκείνο τ' αλώνισμα απ' τον αλωνιστή Κώστα Τσαπάρα με τα έξι άλογα, ψηλά στο Μαυρολιθάρι της Φωκίδας, αλήθεια, τι πανοραμικό πράμα είναι, μιλάει η φωτογραφία, κατακάθαρη, με φόντο τα Βαρδούσια κι ας βγήκε το 1960. 

Παραδοσιακό αλώνισμα 1960 στα Βαρδούσια. Αλωνίζει ο Κώστας Τσαπάρας

    Πόσες και πόσες φωτογραφίες δεν έχει για γεγονότα κοινωνικά, για πρόσωπα ανθρώπων, για ζώα, για δένδρα, για βρύσες, για γεφύρια, για ό,τι φαντασθεί κανείς που να είναι παραδoσιακό. Οι φωτογραφίες του που αναφέρονται σε γεγονότα κάνουν τις στιγμές να υπάρχουν και μέσ’ απ’ τη στατικότητά τους αισθανόμαστε ότι ο χρόνος είναι υπαρκτός. Διoρατικός  voυς, γι’ αυτό, σαν καλή μέλισσα, μας κατέλειπε στην φωτογραφική του κυψέλη πλούσιο μέλι. 

    Τ’ όνομά του, σαν καλού φωτογράφου, έγινε από στόμα σε στόμα πασίγνωστο. Πολλοί επιφανείς άνθρωποι των γραμμάτων προτιμούσαν αυτόν για κάποια εκδούλευση φωτογράφισης. Μου είπε κάποτε ο Παντέλης πως ο μακαρίτης Σεραφείμ Τσιτσάς, ο άλλοτε δασάρχης της Ρούμελης και λογοτέχνης, αυτόν κάλεσε για μία φωτογράφιση κι ύστερα, διαπιστώνοντας την καλή δουλειά του, όπου ο δασάρχης πήγαινε με τους συνεργάτες του έπαιρνε και τον Παντέλη μαζί του, για να φωτογραφίζει, τον οποίον, εκτός από τη φωτογράφιση, του πλήρωναν και τα έξοδα διατροφής και διαμονής. Πολλοί, λοιπόν, Ρουμελιώτες έτρεχαν στο σπίτι του στο Λόφο Αξιωματικών, στο Περιστέρι της Αθήνας, κι έβρισκαν παραδοσιακέ; φωτογραφίες που ήθελαν. Το απέριττο ατελιέ του ήταν πηγή φωτογραφικού πλούτου. Χρέωνε τις φωτογραφίες στο κόστος, σχεδόν τις χάριζε. 

Τα Βαρδούσια το Μάη. Έχουν ακόμα χιόνια

    Οι φωτογραφίες του κοσμούν βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, σπίτια και γραφεία. 

   Είχε τόση φλόγα μέσα του για τη δουλειά του που κάποτε, όταν, λόγω σύνταξης, έκλεισε το μαγαζάκι του, κόντεψε να σκάσει απ' τη στενοχώρια του.  Το κράτησε µερικές µέρες κλεισµένο, αλλά το ξανάνοιξε, µόνο και µόνο να το βλέπει και να το χαίρεται και να είναι παράλληλα εκθετήριο παραδοσιακής φωτογραφίας για το κοινό. 

Γάμος στα Βαρδούσια 1960

Μεταφορά προικιών στα Βαρδούσια

    Δεν ήταν µόνον ικανός φωτογράφος ο Παντέλης, ήταν και καλός λογοτέχνης. Εγώ, µικρό παιδί, γυµνασιόπαιδας, τον έβλεπα µε τη φωτογραφική µηχανή, γιατί ζούσαµε στην ίδια γειτονιά. Δεν έτυχε όµως να γνωριστούµε. Τον γνώρισα αργά. Όταν πήγα µε τον Κώστα Μάρκο, τον εκπαιδευτικό, συγγραφέα και µουσικολόγο, απ’ το Κονιάκο της Φωκίδας, στο ατελιέ του και άκουσε τα’ όνοµά µου ότι είµαι ο Σαντάρµης που τα ποιήµατά µου διάβαζε, καταχάρηκε, θυµάµαι. Από τότε πήγαινα τακτικά στο σπίτι του. Μ' έτρωγε απ' το τηλέφωνο να τον επισκέπτοµαι πιο πολύ στο σπίτι του, να µου δείξει ετούτο, να µου δείξει τ' άλλο, να µου πει και να µου πει και να µου πει. Κι εγώ µεθούσα απ’ τη χαρά µου απ' όσα έβλεπα κι απ' όσα άκουγα. Πόσο ευγενικό ς ήταν απέναντί µου.

    Ευγενική και καλή κι η γυναίκα του, η Ευθυµία. Εκεί µου είπε ότι ασχολείται και µε το γράψιµο. Μου έδειξε κάποια κείµενα πεζά. Είδα πως στην πένα του είχε τη σφραγίδα της δωρεάς του ικανού λογοτέχνη. Κάτοχος λίγων γραµµάτων, εγώ 

εκπλησσόµουν διαπιστώνοντας πόσο καλά έγραφε. Ήξερε τι να γράψει και τι ν' αποσιωπήσει. Είδα πολλά διηγήµατά του. Στα γραπτά του δεν υπάρχει κενό και 

ασάφεια, είναι όλα σοφά δοµηµένα. Ό,τι έγραψε είναι γύρω σχεδόν απ' την παλιά 

ζωή της επαρχίας, την ποιµενική, τη γεωργική, την κοινωνική κι από τη φύση και τον κόσµο της. Του εξέφραζα τον ειλικρινή θαυµασµό µου για τα εναργή κείµενά του. 

Χαιρόταν. 

    -Έχεις µεράκι λογοτεχνικό µέσα σου, Αποστόλη, του είπα. 

    -Άχ, µου απάντησε, αργήσαµε να γνωριστούµε. Αν σε γνώριζα λίγο νωρίτερα, δε θα ήµουν ένας µεγάλος Παπαδιαµάντης, θα ’µουνα όµως ένας µικρός Παπαδιαµάντης! 

    Πολλά κείµενά του, που ελάχιστα τα ευπρέπισα, δηµοσιεύθηκαν στα περιοδικά Στερεά Ελλάδα και στις Φωκικές Σελίδες. Χαιρόταν που έβλεπε τη συγγραφή του δηµοσιευµένη. 

    Ήταν νοσταλγός του χωριού του κι έκανε σαν µικρό παιδί, όταν έφθανε το καλοκαίρι, να πάει να παραθερίσει στα βαρδουσιώτικα χώµατα. Επέστρεφε στην 

άνοστη Αθήνα ξαναγεννηµένος. 

    Το ακόλουθο δεν το γνώριζα. Όταν πέθανε και ήδη ήταν δημοσιευμένο το παραπάνω κείμενο στις «Φωκικές Σελίδες», η μικρή προσωπογραφία, με πληροφόρησε η καλοτάτη γυναίκα του πως, μετά από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις για την πατρίδα, θα γινόταν ιερέας. Καθαρός άνθρωπος, αγνή ψυχή, για να έχει τέτοιο θείο ζήλο. Για τη σκέψη του ότι ήθελε να γίνει παπάς δεν μου το είπε. Πόσα πολλά άλλα μου είπε…

    Σαν κατακλείδα, αναφέρω ότι ήταν ένας άνθρωπος µε τρυφερή παιδική ψυχή, άδολος, ντροπαλός, έντιµος στο έπακρο, συναισθηµατικός πολύ και πονόψυχος ακόµα και σ’ αυτά τα µυρµηγκάκια, 

    Τον ευχαριστούµε πολύ για το φωτογραφικό του κληροδότηµα. 

 

ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ

Στη µνήµη του Αποστόλη Παντέλη (Βαρδουσιώτη).

Ω νοσταλγέ της όµορφης κι απλοϊκής ζωής,

                                    πια οι καιροί σου πέρασαν και η ζωή σου εδιάβη, 
                                    ο ανασασµός σου έσβησε, σαν φύσηµα πνοής, 
                                    τέλειωσε το ταξίδι του του βίου σου το καράβι. 

                                    Μες στης ζωής τη θάλασσα, µε το καράβι αυτό, 
                                    που τάχα δε σιργιάνισες και που δεν πήγες τάχα, 
                                    µα ένα δροµάκι σ' άρεθε, δροµάκι ζηλευτό, 

                                    αυτό στ' αγαπηµένο σου χωριό που πάει µονάχα . 

.                                    Τον εαυτό σου εύρισκες εκεί τον παιδικό, 

                                     των Βαρδουσιών χαιρόσουνα τ' άγρια τα κορφοβούνια, 
                                     µα πιο πολύ αναγάλλιασµα στα στήθια είχες γλυκό 
                                     όταν βελάσµατα άκουγες κι αχούς από κουδούνια. 

                                    Για την πατρίδα σου άδραξες, για τη γλυκιά σου γη, 
                                    σαν κλέφτης, µες στ' αντρίκιο σου το χέρι το τουφέκι, 
                                    παλικαρίσια χίµαγες µε λιονταρίσια οργή 

                                    µες στου πολέµου τη φωτιά και µες στ' αστροπελέκι.

                                    Αθώα ψυχή! Την όµορφη που έζησες ζωή 

                                    να την αφήσεις, σκέφτηκες, να τη θωρούνε κι οι άλλοι, 
                                    φακό στο χέρι άρπαξε ς και κίναες το πρωί 

                                    κι ως τη νυχτιά κουβάλαγες σοδειά πολύ µεγάλη. 

                                    Με το φακό σταµάτησες τους παλιακούς καιρούς, 
                                    κοπάδια φωτογράφισες µε τους τσοπαναραίους 

                                    και γάµους ρουµελιώτικους και νύφες και γαµπρούς 
                                    να ροβολάν απόκοντα µε τους συµπεθεραίους. 

                                    Νύχτες φεγγαροπλούµιστες και νύχτες απαλές, 
                                    νύχτες που οι κωλοφωτιές φωτίζουν οι φωτίστρες, 
                                    νυχτέρια, ξεφλουδίσµατα στις σπιτικέ ς αυλές 

                                    και κορασιές που τραγουδάν σαν βρύσες κελαηδήστρες. 

                                    Βόιδια να οργώνουν, θεριστές στο θέρο τον ξανθό, 
                                    αλώνια όπου οι αλωνιστές µε τ' άλογα αλωνίζουν, 
                                    βουνά µε χιόνια και βουνά µε ροδαµίσιο ανθό, 
                                    γιοφύρια τοξοκάµωτα, πηγές που γαργαρίζουν. 

                                    Πόσα ακόµα δεν άφησες, αµέτρητα πολλά, 

                                    ω έναν κόσµον άφησες, τον κόσµο το δικό σου 
                                    και έβαλες τη βούλα σου σ' αυτά να µας µιλά, 

                                    για κάτι που λαµποκοπά σαν στάλαµα λες δρόσου. 

Παρατηρήσεις

1. Όλες οι φωτογραφίες του Αποστόλη Παντέλη που δημοσιεύονται παραπάνω είναι πρωτότυπες και δωρήθηκαν από τον ίδιο στο Γιάννη Σαντάρμη και στον Γιάννη Μάκκα που ευγενικά μάς τις παραχώρησαν.

2.Οι λεζάντες είναι αυθεντικές, γραμμένες από το χέρι του φωτογράφου.  

3.Μετά το θάνατό του οι περισσότερες φωτογραφίες έμειναν στα αζήτητα και δυστυχώς παραμερίστηκαν και χάθηκαν.

4.Το παρόν αφιέρωμα στο Βαρδουσιώτη φωτογράφο Αποστόλη Παντέλη είναι το μοναδικό που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο.

5.Ευχαριστούμε τους αγαπητούς φίλους  Γιάννη Σαντάρμη και Γιάννη Μάκκα για τη συνεργασία ώστε να δημιουργηθεί αυτό το άρθρο.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου

Αικατερίνη Στέφου μητέρα του Αθανασίου Στέφου ,( όταν απεβίωσε ήταν 102 ετών ) η φωτογραφία είναι από το προσωπικό  αρχείο του Α. Στέφου .

Καταγωγή Μπερτσιάδων .

Καταγωγή Μπερτσιάδων .

Διαβάσαμε στο  το περιοδικό  ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ , ( Φεβρουάριος 1998 ), για την ιστορία της Κερασιάς Δωρίδας ( Σουρούστι) .  Το κείμενο είναι του π. Κωνσταντίνου Αποστολόπουλου η Μάθιους και έχει πλούσιο και ενδιαφέρον υλικό για τους οικιστές του χωριού .

Αντιγράφουμε το σχετικό κείμενο που αφορά τους Μπερτσέους.

.....στην περιφέρεια Βλαχοβούνι κατοίκησαν επίσης και ο Δημήτριος Μπερτσιάς και Μπερτσοκώστας.  Ανακριβής είναι  η πληροφορία ότι συγγενεύουν με τους Μπερτσέους εκ Σκιαδά,Ναυπακτίας.

Επάνω από το Κερασόρεμα και απέναντι από το Καταφύδι ( καταφύγιον), εις την τοποθεσίαν μεταξύ των χωριών Ελατόβρυση ( πρώην Βοιτσάς ) και Γρηγορίου , υπήρχεν χωριό με το όνομα Σκιαδάς Ναυπακτίας .  Εκεί εγκαταστάθησαν πρώτοι οι Μπερτσέοι.  

Μπερτσέοι υπάρχουν επίσης και στα γειτονικά χωριά , Ελατόβρυση και Γρηγόριον.

Κατά πληροφορίες του Γεωργίου Δ Γκάνου οι Μπερτσέοι ήλθαν εις Σκιαδά από το χωριό Πόδος Ναυπακτίας .  Θεωρείται όμως οτι οι Μπερτσέοι είναι πρόσφυγες εκ Βορείου Ηπείρου ......

σύμβουλος έκδοσης και έρευνας του καλαίσθητου  και συλλέκτικού λευκώματος για το

Astir Palace ήταν η δική μας Κατερίνα Αθ. Φλώρου !!!

Μπράβο Κατερίνα !! 

Astir Palace: Σπάνιες φωτογραφίες από τα 50 χρόνια ιστορίας

Πενήντα χρόνια μιας ιστορίας που εκτυλίχθηκε στην πιο μαγική χερσόνησο της Αττικής, 

αποτυπώνονται στο λεύκωμα Astir Palace – Legacy, που επιμελήθηκε 
η Plus More 360° Communication.

Στις σελίδες του ζωντανεύει το χρονικό δημιουργίας των εγκαταστάσεων του συγκροτήματος 

του Αστέρα, στις οποίες φιλοξενήθηκαν αρχηγοί κρατών, πρωθυπουργοί, θρύλοι των επιχειρήσεων, 

της τέχνης, του εφοπλισμού και του Χόλυγουντ, προσωπικότητες με διεθνή ακτινοβολία, 

με πιο πρόσφατο τον απερχόμενο Πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα.

Μέσα από εκτενή έρευνα, αποκαλύψεις, μαρτυρίες και αφηγήσεις αναδεικνύονται, όχι 

μόνο ο κυρίαρχος ρόλος του Astir Palace στην υπόθεση του ελληνικού τουρισμού και η 

υπεροχή του στην παγκόσμια τουριστική σκηνή, αλλά και μια ανεπανάληπτη εποχή.

«Πιστεύουμε ότι το λεύκωμα Astir Palace – Legacy τιμά την κληρονομιά του Αστέρα και την 

εκφράζει με την υψηλή αισθητική που της αρμόζει. Άλλωστε, πρόκειται για την 

παρακαταθήκη που αφήνει το συγκρότημα στους νέους ιδιοκτήτες του και, βασικά, 

στις επόμενες γενιές», λέει ο Γιάννης Λαγκώνας, CEO της Plus More 360° και 

εκδότης του λευκώματος.

Δείτε κάποιες από τις φωτογραφίες του συλλεκτικού λευκώματος

Αεροφωτογραφία της Ακτής Βουλιαγμένηςτο 
1962, με τη μαρίνα σε πρώτο πλάνο και
 στο βάθος τις εγκαταστάσεις του Αστέρα

Αρχιτεκτονικό σχέδιο των εγκαταστάσεων
 του Αστέρα με τα ξενοδοχεία
 Αρίων και Ναυσικά

Σύσκεψη υπό την προεδρία του Κωνσταντίνου Καραμανλή για την πρόοδο των εργασιών

στον Αστέρα

Εργαζόμενη στις καμπίνες της λαϊκής πλαζ το 1960

Φιλοξενούμενοι στον Αστέρα απολαμβάνουν την πολυτέλεια που προσφέρει η διαμονή στις καμπάνες

Ένοικοι καμπάνας του Αστέρα χαλαρώνουν στο γκαζόν, με θέα την Λαϊκή Πλαζ, 1961

Άποψη των εγκαταστάσεων της Λαϊκής Πλαζ του Αστέρα από αέρος, 1962

Άποψη από ψηλά της λαϊκής πλαζ το 1962, με τα πολύ μοντέρνα για την εποχή στέγαστρα 

για τον ήλιο

Η φωτεινή και κομψή αίθουσα Πήγασος, του Αρίωνα, με την τοιχογραφία του 

Δημήτρη Μυταρά (αριστερά) και τα σχέδια των πολυελαίων "Banquet", 

σχεδιασμένων ειδικά για τον Αρίωνα, από την ομάδα αρχιτεκτόνων Βουρέκα και Γεωργιάδη

Άποψη του ξενοδοχείου Αφροδίτη, με τη μικρή ιδιωτική πλαζ

Εικόνες από τους φιλοξενούμενους του Αστέρα. Μεταξύ αυτών,

 ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Νέλσον Μαντέλα, ο Τζίμι Κάρτερ και το ζεύγος Δημήτρη Μαρούδα

Ο Αντώνης Δημητρακάκης με τον Αλέξανδρο Λυκουρέζο και τη Ζωή Λάσκαρη

Στιγμιότυπα από φωτογράφηση μόδας στην πλαζ του Αστέρα με την στυλιστική επιμέλεια του Βασίλη Ζούλια

Οι χορεύτριες των περίφημων μπαλέτων Μπολσόι απολαμβάνουν 

τη διαμονή τους στον Αστέρα σε μία από τις πολλές επισκέψεις τους

 εκείνα τα χρόνια στην Ελλάδα για παραστάσεις

Βασικοί συντελεστές του λευκώματος, που πραγματοποιήθηκε με 

τη χορηγία της Εθνικής Τράπεζας, είναι οι:

Γιάννης Ακρ. Λαγκώνας - εκδότης
Κατερίνα Αθ. Φλώρου - σύμβουλος έκδοσης, έρευνα
Μάρω Αδάμη, αρχιτέκτων,

 ομότιμη καθηγήτρια Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου - επιστημονική σύμβουλος

Εμμανουέλα Νικολαΐδου - κείμενα
Νικόλας Γεωργίου - creative director
Παντελής Βιταλιώτης - art director
Αντώνης Λάσκαρης - senior designer
Άννα Παπαδάκη - επιμέλεια κειμένων
Ελένη Στεργιοπούλου - επιμέλεια εκτύπωσης

Έκδοση-Παραγωγή-Επιμέλεια: Plus More 360° Communication

Δωριείς συγγραφείς : Γεώργιος Ι Παπαϊωάννου 

Η ιστορία του νομού Φωκίδας . 

Τι σχέση έχει ο Τάσος Αρνιακός  ο γνωστός μετεωρολόγος του ΑΝΤ με την ορεινή Δωριδα ;

Διαβάστε απόσπασμα συνέντευξης του στην lifo:

Γεννήθηκα στην Αθήνα, στην περιοχή του Αγίου Σώστη. Είμαι γέννημα-θρέμμα Αθηναίος, γκάγκαρος, γιατί και ο πατέρας μου και ο παππούς μου και ο προπάππος μου γεννήθηκαν στην Αθήνα. Οι πρόγονοί μου ήταν βοσκοί, κατέβηκαν από την ορεινή Δωρίδα, το Λιδωρίκι, και ακόμα παραπάνω, τη Μουσουνίτσα, όταν ο Καραϊσκάκης μάζευε τα παλικάρια του να φτιάξει το ασκέρι του για να κατέβει στην Αθήνα. Έτσι, λοιπόν, όταν σκοτώνεται ο αρχιστράτηγος στο Φάληρο, το ασκέρι του δεν γύρισε ποτέ πίσω, έμεινε εδώ. Και όταν απελευθερώθηκε η Αθήνα, αυτοί οι άνθρωποι έκαναν το επάγγελμα που γνώριζαν, δηλαδή του βοσκού. Είχαν τις στάνες τους στη Μιχαλακοπούλου. Η Μιχαλακοπούλου ήταν τότε ο Ιλισσός, εκεί πότιζαν τα ζωντανά τους και τα έβοσκαν στις γύρω περιοχές – οι περιοχές στο Μέγαρο Μουσικής, στο Γουδί, στο Badminton, εκεί όπου είναι τα στρατιωτικά νοσοκομεία, μέχρι τις παρυφές του Υμηττού, στις παρυφές του Λυκαβηττού αλλά και στα Τουρκοβούνια. Οι άνθρωποι αυτοί από βοσκοί εξελίχθηκαν σε γαλακτοπώλες και στο τέλος σε ζαχαροπλάστες. Ιστορικά, το επίθετό μου ξεκινάει από το Βάρσος. Κάποιος γιος Βάρσου που τον έλεγαν Γιάννη έκανε το επίθετό του Βαρσογιάννης, αλλά δεν έφτανε αυτό. Τις Απόκριες, σε κάποιο οικογενειακό γλέντι, πήρε μια προβιά αρνιού που ήταν στρωμένη μπροστά στο τζάκι, τη φόρεσε κι άρχισε να χορεύει. Από τότε επικράτησε το όνομα Αρνιακός. Ο παππούς μου, ο Τάσος Αρνιακός, έγινε επιπλοποιός και ο πατέρας μου μηχανικός – ξέφυγαν από το πατροπαράδοτο επάγγελμα.

Ο Μήτσος  και η Μαρία  Στέφου.  φωτο από το πρωσοπικό αρχείο του Θανάση Στέφου .

Επιφανείς Δωριείς 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΕΥΘ. ΚΑΨΑΛΗΣ ( 1938–1999 )

Ο αξέχαστος  Γιώργος , σε  μια  διάλεξή  του στο  Ευπάλιο , στα τέλη της  δεκαετίας  του 1950 .

 

   Όσοι  τον  γνώρισαν  είδαν τη..Λιδορικιώτικη  φλόγα  που τον  έκαιγε  και  τον  καθοδηγούσε  στη  ζωή του , πολλά  πρόσφερε αλλά  και  πολλά θα  πρόσφερνε στο αγαπημένο  μας  χωριό . Ήταν  αυτός , που  σκυμμένος στις κρατικές  και όχι μόνο , βιβλιοθήκες , μέρες  , μήνες , έβγαλε  στην  επιφάνεια όλη  τη  Λιδορικιώτικη  ιστορία , και  την  κατέγραψε  στα  βιβλία  που  εξέδωσε και  τα  οποία  είχαν ΟΛΑ  ΣΑΝ  ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟ  ΛΙΔΟΡΙΚΙ .

    Στις  αρχές  του  1981 ,  έφτιαξε  την  πρώτη  Λιδορικιώτικη  εφημερίδα , μηνιαίας  κυκλοφορίας το “ Λιδωρίκι “ , με  την  οποία  “ πάλεψε “ για  την  επίλυση των  πολλών   και  χρόνια..σωρευμένων Λιδορικιώτικων και  Δωρικών  προβλημάτων , για  τέσσερα  περίπου χρόνια , πολυγραφότατος  ο  Γιώργος , καυτερή η…πέννα  του και  ο  λόγος  του  απόλυτα λυρικός και ..προσωπκός , ξεχώριζε  απ’ την  πρώτη  φράση . Ανήσυχο  πνεύμα , ξεκίνησε  απ’ τα  μαθητικά  του  χρόνια  να  ερευνά  και  να  γράφει , ιστορικά  κείμενα γύρω απ’ το  Λιδορίκι πάντα , που  δημοσιεύτηκαν σε  ΑθηναΪκές  καθημερινές  εφημερίδες  μεγάλης  κυκλοφορίας , ενώ  παράλληλα  έκανε  αγώνα για  να  γίνουν  οι ανασκαφές  στην Καλλίπολη , και τελικά  κατάφερε  να  γίνουν , έστω και  έτσι όπως  έγιναν , την τελευταία  στιγμή βιαστικά .

   Τελειώνοντας  το  Γυμνάσιο , πέτυχε  στις  εξετάσεις της  σχολής  Χωροφυλακής και  πολύ  νεαρός , ονομάστηκε  Υπενωμοτάρχης , Στη  χωροφυλακή  όμως  δεν  έμεινε  πολύ και στα  μέσα  της δεκαετίας  του’60  , συμμετείχε  σε  εξετάσεις  πρόσληψης προσωπικού της  ΑΤΕ , στον οποίο  πέτυχε και  μάλιστα  4ος , και  τοποθετήθηκε  στο  χωριό  μας  , το 1965 , όπου παρέμεινε για  μερικά  χρόνια και μετά  αποσπάστηκε στην Αθήνα , στο  Κ.Κατάστημα , τμήμα  τύπου  και  δημ. σχέσεων , όπου  ανέπτυξε  σημαντική  δραστηριότητα , ενώ παράλληλα αφιέρωσε  τον  ελεύθερο  χρόνο  του στην ιστορική έρευνα , με τα  γνωστά  αποτελέσματα .

   Το  χωριό  μας  , χρωστάει  πολλά , πάρα  πολλά σε  δυο  ανθρώπους , σε  δυο..παθιασμένους Λιδορικιώτες  , τον  Αλέκο  Κωστάκη , τον  Καφτανιαλέκο , και  στο  Γιώργο , είναι αυτοί που  στήριξαν  τη  Λιδορικιώτικη  πνευματική  ζωή , και  αργότερα , που ο  Γιώργος  κυκλοφόρησε  το “ Λιδωρίκι “, συνεργάστηκαν με  θαυμάσια  αποτελέσματα . Μέσα  στα  τέσσερα  χρόνια  της  κυκλοφορίας  του  καταγράφηκε  , εντυπωσιακά  η  Λιδορικιώτικη  ζωή , προπολεμική  και  μεταπολεμική , και  συγκεντρώθηκαν , και φυσικά  περισώθηκαν , όσα  στοιχεία  , ήθη , έθιμα , συνήθειες όλη  η  Λιδορικιώτικη  ζωή , απ’ τη  γέννηση μέχρι και  το  θάνατο ,  έτσι  χτίστηκε η  ..γέφυρα με  το  παρόν  και  το  μέλλον , και  σήμερα έχουμε  μια  συνέχεια  και  συνέπεια στο  παρελθόν  μας . Δυστυχώς , οι Λιδορικιώτικες  Δημοτικές αρχές , Κοινοτικές  και  δημοτικές , δεν ενδιαφέρθηκαν ποτέ , για  τη  συγκέντρωση και  ψηφιοποίηση των  βιβλίων  και  του  Γιώργου  αλλά  και  του  Αλέκου , μόνο  πριν μερικά  χρόνια , μετά  το θάνατο  φυσικά  του  Γιώργου , ενδιαφέρθηκε για  τα  έργα του  Γιώργου  που  αφορούσαν στη  Φωκίδα , τη  Δωρίδα  και  το  Λιδορίκι , η  ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ  Ναυπάκτου , που  ψηφιοποίησε  το  περίφημο  βιβλίο  “ Στη  Φωκίδα του  1851 “ , ένα  έργο πραγματικά..σπάνιο , το  οποίο  μπορούμε να  στείλουμε  σε οποιονδήποτε το  θέλει , δωρεάν  φυσικά , φτάνει  να  μας  σταλεί το e-mail  του , στα ..κιτάπια  των  Δημοτικών  μας  αρχών , ΔΥΣΤΥΧΩΣ , Η  ΛΈΞΗ  ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ , ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ ΚΑΙ ..ΛΑΟΓΡΑΦΊΑ , δεν  υπάρχει  ακόμα  φαίνεται ..ΔΥΣΤΥΧΩΣ , αντιθέτως , είναι  πασίγνωστα  και..περιζήτητες οι  διάφορες γιορτές , φέτας , ψιμοτυριού , τραχανόπιτας κλπ…κλπ 

    Δυστυχώς , ο  Γιώργος  έφυγε σε  ηλικία  μόλις  61 ετών αφήνοντας  ατελείωτο το…έργο  του και  εκείνο  που προβληματίζει  τα  παιδιά του αλλά  και  εμένα , είναι  πως  τώρα  κατάλαβαν  κάποιοι την  αξία  των  βιβλίων  του , τώρα  που  πια  έχουν  εξαντληθεί , να  δούμε  αν  ΄θα  υπάρξει  δυνατότητα , ή  ανατύπωσης  ή ψηφιοποίησης , θα  δούμε ..

   Ένα πλήρες  αφιέρωμα και  στους  δύο Λιδορικιώτες  γίγαντες του  πνεύματος , τον  Αλέκο  και το  Γιώργο , ετοιμάζουμε και σύντομα  θα  το  αναρτήσουμε 

 

 

Ένα  απ’ τα  πολλά  βιβλία  του  Γιώργου , τα  “ ΛΙΔΩΡΙΚΙΩΤΙΚΑ  1983 “ , με  τον αξέχαστο  μπάρμπα  Νίκο Πέτρου – Ταλτονίκο , στο  εξώφυλλο .

Λιδωρίκι 

Κ Καψάλης .

Η αρχαία Καλλίπολης σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς ( Θουκιδίδης, Παυσανίας @ Πολύβιος )      ήταν μια σημαντική Αιτωλική πόλη με αξιόλογη δραστηριότητα .  Δυστυχώς τα νερά του Μόρνου σκέπασαν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής που εκτιμάται ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη.

Αξιοσημείωτο είνσι το γεγονός οτι ούτε η αρχαιολογική έρευνα που ξεκίνησε καθυστερημένα έφερε στο φως σπουδαία ευρήματα που σήμερα φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείου Λιδωρικίου .  Αν μάλιστα υπήρχε χρόνος να συνεχιστούν οι έρευνες θα είχαμε σίγουρα και αλλά ευρήματα .

Βρήκαμε στον ιστότοπο του Κ Καψάλη το Λιδωρικι μια κατατοπιστική σχετική ανάρτηση την οποία αντιγράφουμε σε συνέχειες , ....

Δ μέρος ( τελευταίο )

  Ο κύριος της κατοικίας αυτής ήταν μια σημαντική προσωπικότητα της πόλης , ο φύλακας της κρατικής σφραγίδας ( σφραγιδοφύλακας ) και φύλακας του αρχείου ( αρχειοφύλαξ ) . Σε ιδιαίτερο χώρο της κατοικίας του φύλαγε σε ράφια τα σφραγισμένα ρολά παπύρων , δηλαδή τα πρωτότυπα σπουδαίων πολιτικών , στρατιωτικών και οικονομικών εγγράφων . Ήταν οι συμβάσεις της Καλλίπολης με διάφορες συμμαχίες πόλεων , με ηγεμονίες , εμπόρους και άλλα πρόσωπα . Οι σφραγίδες από την Κυρήνη , Δήλο , και Πάφο , χρονολογούνται από τον 2ο και τον 1ο π.Χ αιώνα .

   Στο δωμάτιο (3) , που βρίσκεται απέναντι από την αίθουσα των αρχείων , είναι σίγουρα ο Ανδρών . Μπορούμε δηλαδή εκεί να αναγνωρίσουμε το χώρο των συμποσίων . Το δάπεδο από μωσαϊκό , ήταν κι εδώ σκεπασμένο από ένα παχύτατο  απανθρακωμένο στρώμα με λακωνικά κεραμίδια , πλίθρες . Ανάμεσα σ' αυτά τα μισοκαμένα αντικείμενα , βρέθηκε μια μεγάλη ποσότητα ειδών κεραμικής υψηλής ποιότητας : μαύρα βερνικωμένα πιάτα , δοχεία , κανάτες , λεκανίδες , ακόμη και λάμπες ( ένα είδος λάμπας με τρεις οπές και κάλυμμα , ένα πολύ αγαπητό είδος που φαίνεται ότι επινοήθηκε εδώ ) , αμφορείς ( δύο από τη Θάσο με σφραγισμένες λαβές ) , μεγάλα δοχεία και μικρά πιθάρια γεμάτα απανθρακωμένα σιτηρά . Το μικρό πιθάρι αριστερά από την είσοδο ήταν γεμάτο στάρι . Άλλα μικρότερα δοχεία περιείχαν τρία διαφορετικά είδη οσπρίων ( ρεβίθια , φασόλια , φακές ) , επίσης ένα είδος αρακά . Βρέθηκαν ακόμα σπόροι από ελιές , σκόρδο κι ένα φύλλο από δάφνη ή οξυά (;) .

   Τα μικρότερα δοχεία είχαν απ' ότι φαίνεται , την αρχική τους θέση επάνω στα ράφια στον βόρειο ανατολικό τοίχο . Το κατώφλι της πόρτας , κατασκευασμένο μάλλον από ξύλο , δεν ήταν τοποθετημένο στο κέντρο ( κι εδώ επίσης βρέθηκαν καρφιά από την πόρτα όπως και διάφορα μεταλλικά αντικείμενα : μια ορειχάλκινη υδρία , ένα σιδερένιο μαχαίρι για κρέας και μια μικρή αξίνα ). Το μέγεθος του δωματίου και η θέση της πόρτας διευκόλυναν την εγκατάσταση πέντε ακριβώς κλινών . Αυτό το δωμάτιο των συμποσίων ( Ανδρών ) ξεχωρίζει για τους σοβατισμένους τοίχους , που φέρουν διακόσμιση σε μορφή απομίμησης τοιχοδρομίας . 

   Πρόκειται για τοιχοβάτη με βάθρα , με εναλασσόμενους κόκκους και γκριζομπλέ ορθοστάτες κατ' απομίμηση μαρμάρινων πλακών . Πάνω από αυτές ήταν τοποθετημένοι λεπτοσοβατισμένοι λευκοί δρόμοι : μόνο ο δυτικός εξωτερικός τοίχος είναι κτισμένος από πέτρα ( έχει διατηρηθεί σε ύψος μέχρι 1,80 μ ) . Οι υπόλοιποι τοίχοι ήταν από ωμές πλίνθες , που στηρίζονταν επάνω σε θεμέλια από πέτρα . Και αυτοί είναι καλά διατηρημένοι και φτάνουν τα 1,50 και 1,60 μέτρα .Το μωσαϊκό με τα σκούρα μπλε και λευκά χαλίκια ήταν τοποθετημένο σ' ένα δάπεδο από κονίαμα , χρωματισμένο κόκκινο .

   Στο κέντρο υπήρχε μια ωραία δωδεκάφυλλη ροζέττα ( ρόδακας ). Το δωμάτιο φωτιζόταν έμμεσα από τον προθάλαμο , που μερικές  φορές χρησίμευε και σαν κουζίνα . Στο δάπεδο αυτού του προθάλαμου από πατημένο χώμα και λειασμένο βράχο , βρέθηκαν πολλά διαφορετικά αγγεία καθημερινής χρήσης .

   Ανατολικά απ' το δωμάτιο του αρχείου βρίσκονται δύο δωμάτια που είχαν πρόσβαση από έκκεντρες θύρες , χωρίς λίθινα κατώφλια . Αμέσως αριστερά από την κυρία είσοδο του σπιτιού βρίσκεται ένα δεύτερο δωμάτιο συμποσίων , ίδιου μεγέθους με το προηγούμενο , κι αυτό εξωραϊσμένο με μωσαϊκό .

   Ήταν κι εδώ αισθητά τα αποτελέσματα της πυρκαγιάς απ' την επιδρομή των Γαλατών , αν και τα θεμέλια των Ρωμαϊκών λουτρών , που αναφέραμε , βρίσκονται εν μέρει ως το δάπεδο αυτού του δωματίου . Εδώ τα ευρήματα ήταν πολύ λιγοστά .

   Στο επόμενο δωμάτιο , δυτικά , μπορεί κανείς ν αναγνωρίσει τον πυθμένα ( αποθήκη προμηθειών ) . Βρέθηκαν θραύσματα περισσοτέρων από 10 πιθαριών . Κατά πάσα πιθανότητα περιείχαν λάδι , γιατί από τα ίχνη φαίνεται ότι το έργο της φωτιάς υπήρξε εδώ ιδιαίτερα καταστρεπτικό . Τότε έπεσαν μεγάλες ποσότητες από πλίνθες στην αποθήκη , και πολλές έχουν διατηρηθεί τελείως ανέπαφες . Ένα μεγάλο μέρος του σοβατισμένου τοίχου από πλίθρες αφέθηκε επί τόπου όπως είχε , σαν χαρακτηριστική απόδειξη . 

   Ανάμεσα στα καμένα αντικείμενα επάνω από το επίπεδο του δαπέδου , βρέθηκαν κοντά στα λακωνικά κεραμίδια ιδιαίτερα λεπτά αντικείμενα κεραμικής ( λάμπες , πυξίδες και δοχεία για αλοιφές ), λεπτεπίλεπτα θραύσματα από κόκκαλο - και ξανά η διακόσμηση μιας ξύλινης κασσετίνας - πολύ μικρά ασημένια καρφιά με κεφάλια σε σχήμα φύλλου , ένα ασημένιο δελφίνι - μινιατούρα , και το περίτεχνο αγαλματίδιο , από τερακόττα , ενός γυμνού φτερωτού έρωτα με κιθάρα . Το δέρμα είναι ανοιχτό κόκκινο , τα μαλλιά και τα μάτια καστανά , το διάδημα στο κεφάλι χρυσό . Όλα αυτά τα πολυτελή αντικείμενα γυναικείας χρήσης , γκρεμίστηκαν , χωρίς αμφιβολία , από το επάνω πάτωμα στη αποθήκη . Σίγουρα η αίθουσα αρχείων είχε δύο ορόφους . Στο επάνω πάτωμα ήταν οι γυναικωνίτες και τα δωμάτια των παιδιών .

   Αυτά τα ηλιόλουστα δωμάτια πρόσφεραν ευχάριστη διαμονή και μια εντυπωσιακή θέα προς το ποτάμι , ανατολικά . Από τα ευρήματα μπορεί κανείς να πει ότι όλο το δυτικό τμήμα της οικίας , δηλαδή η αποθήκη , η αίθουσα αρχείων , προθάλαμος και λουτρό , είχαν και επάνω όροφο . Σ' αυτόν βρισκόταν ο γυναικωνίτης , τα υπνοδωμάτια της οικογένειας , καθώς επίσης και ένα υφαντήριο . Ανάμεσα στα μισοκαμένα αντικείμενα βρέθηκε ένας σημαντικός αριθμός εξαρτημάτων ύφανσης , ιδιαίτερα και στις δύο πλευρές του τοίχου , που χωρίζει τον προθάλαμο από τον Ανδρώνα . Στην αποθήκη βρέθηκαν ακόμη πολλά σιδερένια και μπρούτζινα αντικείμενα από δύο θύρες , μια μικρότερη , που οδηγούσε στην αποθήκη και μια μεγαλύτερη του επάνω πατώματος . 

   Έχουν βρεθεί διάφορα είδη σιδερένιων καρφιών , περισσότερα από από 70 μπρούτζινα κεφάλια καρφιών σε σχήμα ασπίδας , δυο καλά διατηρημένοι σιδερένιοι μάνταλοι , δυο κλειδαριές και δυο κλειδιά . Η μεγάλη θύρα του επάνω πατώματος , είναι δυνατόν να ανασυναρμολογηθεί σύμφωνα με τα γνωστά πρότυπα , όπως λόχου χάρη τη θύρα της Δωδώνης , και μάλιστα με κάθε λεπτομέρεια . Από τα τρία δωμάτια που βρίσκονται βόρεια της αυλής , το μικρό δωμάτιο αμέσως δεξιά από την κεντρική είσοδο , δεν έχει ακόμη ανασκαφεί , επειδή βρίσκεται κάτω απ' τη ρωμαϊκή εγκατάσταση λουτρών . Στο γειτονικό δυτικό δωμάτιο βρίσκεται ο " οίκος " ( δωμάτιο εστίας ) .Έχει πρόσβαση από την αυλή μέσω μιας αξονικής θύρας που δεν έχει κατώφλι . Η μεγάλη τετράγωνη εστία , κατασκευασμένη από τέσσερις γυαλισμένες ασπροκόκκινες μαρμάρινες πλάκες , βρίσκεται στο κέντρο του " οίκου " , όπως , καθώς είναι γνωστό , και το Μυκηναϊκό μέγαρο , εδώ βρέθηκαν και δύο κεραμίδια τύπου " οπαίον " . Κατα τα άλλα , τα ευρήματα αυτού του στρώματος - που μαρτυρούν καταστροφή - δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια . Λίγο πριν απ' την πανωλεθρία της πυρκαγιάς υπήρχε αναμμένη φωτιά για τελευταία φορά στη  εστία , ένδειξη ότι η εισβολή των Γαλατών έγινε τον χειμώνα (;).

   Μια μικρή σκάλα με τρία σκαλοπάτια οδηγεί απ' την βορειοδυτική γωνία του Οίκου , μέσω μιας μικρής θύρας με κατώφλι στο χώρο πλυντηρίου και λουτρών στα δυτικά . Αυτός ο καλά διατηρημένος χώρος , που οι πλινθόκτιστοι τοίχοι του φτάνουν τα 1,50 μ, δεν έχει ανασκαφεί τελείως .

   Απ' ό,τι φαίνεται , ήταν χωρισμένος σε δυο τμήματα . Σ'ένα βόρειο τμήμα που είχε πρόσβαση μέσω της μικρής σκάλας στην ανατολική γωνία και σε ένα δυτικό τμήμα , που είχε είσοδο στην αυλή . Στο εν μέρει ανασκαμμένο βόρειο τμήμα του λουτρού , μπορεί να δει κανείς ένα δάπεδο από από μωσαϊκό με μαύρες ψηφίδες , που ήταν τοποθετημένες σε κονίασμα με κόκκινο Πομπηίας . Στη βορειοδυτική γωνία αυτού του δωματίου , βρέθηκε τοποθετημένος στο δάπεδο ένας κύλινδρος από πηλό , που η λειτουργία του δεν είναι ακόμη τελείως εξακριβωμένη ( ίσως μια λεκάνη αποχωρητηρίου ) . 

   Δίπλα βρίσκεται μια άριστα διατηρημένη μπανιέρα από πηλό . Το απανθρακωμένο στρώμα στο λουτρό είναι ιδιαίτερα παχύ και περιλαμβάνει εκτός από πήλινα κεραμίδια και πλίνθους μεγάλα θραύσματα ενός δαπέδου από μωσαϊκόν , που πρέπει να έχει πέσει από το επάνω πάτωμα . Αυτό θα εσήμαινε ότι στο επάνω πάτωμα θα έπρεπε να βρισκόταν ακόμη ένα λουτρό με δάπεδο από μωσαϊκό . Ήταν όμως δυνατό να στηριζόταν ένα βαρύ δάπεδο από μωσαϊκό επάνω σε τοίχους από πήλινες πλίνθους ;

   Στην αυλή . δίπλα στην βορειοανατολική γωνία του ανυψωμένου δαπέδου από μωσαϊκό με την μαρμάρινη λεκάνη δίπλα στον οχετό , ανασκάφτηκε μια μη συμμετρική τρύπα από στρώμα που απανθρακώθηκε από την πυρκαγιά . Η τρύπα γέμισε με γύψο , αλλά αυτό που υποτίθεται πως ήταν οχετός , μπορεί να ήταν μόνο ένας κορμός δέντρου με ρίζες . Στο υπερυψωμένο δάπεδο γύρω από το μαρμάρινο περιρραντήριο , βρέθηκαν ανάμεσα σε καμένες πλίνθους θραύσματα από τρία μαρμάρινα αγαλματίδια , που σε ορισμένα σημαία είχαν πάθει μεγάλη ζημιά από τη φωτιά . Πρόκειται για τη μορφή ενός γενειοφόρου με το κέρατο της Αμάλθειας στο αριστερό χέρι , που στηρίζεται σε μια βάση από σβεστόλιθο , μια μορφή γυναίκας που ταϊζει ένα παιδί με ρυτό , τοποθετώντας το αριστερό της πόδι σ' ένα βράχο , και τελικά μια δεύτερη γυναικεία φιγούρα που έχει μόνο διατηρηθεί από το στήθος , περίπου , και κάτω . Ο γενειοφόρος μπορεί να είναι ένας χθόνιος δαίμων , ένας αγαθός δαίμων ή Πλούτων , που στο χέρι του κρατούσε ένα σύμβολο γονιμότητας . Η καλύτερη γυναικεία φιγούρα , παριστάνει μια Μούσα , μάλλον , με το Διόνυσο σε παιδική ηλικία , μια χθόνια απεικόνιση της γονιμότητας . Στην τρίτη μισοκατεστραμμένη μορφή , πιθανόν να απεικονίζεται η Αφροδίτη , η θεά του έρωτα και της γονιμότητας . Και τα τρία αγαλματίδια έχουν πέσει από τον επάνω όροφο . Αρχικά η μόνιμή τους θέση ήταν μάλλον στην είσοδο του γυναικωνίτη .

   Μέχρι τώρα οικίες κλασικές από την ΑΙτωλία δεν γνωρίζουμε . Σ'αυτήν την απομακρυσμένη από τα μεγάλα κέντρα ορεινή περιοχή της Ελλάδας , προκαλεί ,μεγάλη έκπληξη η ύπαρξη μιας κατοικίας πλούσια εφοδιασμένης με όλες τις ανέσεις και με οκτώ δωμάτια ( όπως στην Κομποτή της Ακαρνανίας ). Ιδίου μεγέθους και όμοιας διαρρύθμισης , ήταν επίσης και η γειτονική κατοικία ΙΙΙ , και ενδεχόμενα να μην υπολειπόταν σε εξοπλισμό . Ακόμη περισσότερο εκπλήσσει η στέγαση της δημόσιας Αρχειοθήκης σ'ένα δωμάτιο της οικίας - μια μοναδική περίπτωση . Η μελετημένη διαρρύθμιση των χώρων ( παρατακτική συγκέντρωση των χώρων γύρω από το εσωτερικό προαύλιο ) δεν έχει σχέση ούτε με τους χαρακτηριστικούς τύπους " παστάς " ή " προστάς " κατοικιών ούτε με τους τύπους των περιστυλίων . Υπάρχουν ορισμένες ομοιότητες με Αθηναϊκούς τύπους κατοικιών ( η κατοικία με το προαύλιο σε σχήμα πτέρυγας στην Πνύκα ) , με κατοικίες στην Ακαρνανία ( Κομποτή ) και στην Ήπειρο ( Αμμότοπος και Κασσώπη ) . Ο οικισμός της Καλλίπολης του 4ου π.Χ αιώνα , χτίστηκε σύμφωνα με μια προγραμματισμένη σειρά εργασιών , όπως στον Αμμότοπο στην 'Ηπειρο και στην Κομποτή στην Ακαρνανία . Τα οικόπεδα είχαν προκαθοριστεί από το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο , αλλά οι ιδιοκτήτες κατασκεύασαν τις κατοικίες τους ανάλογα με τα μέσα τους και τις επαγγελματικές τους ανάγκες .

   Κατά την ανασκαφή του 1979 , ανακαλύφθηκαν μεταξύ άλλων : η τεράστια σκηνή και το προσκήνιο ενός θεάτρου του 3ου π.Χ αιώνα , με δυο μεγάλα αψιδωτά πόδια , μοναδικά αφού μέχρι στιγμής τουλάχιστον , δεν έχουν βρεθεί παρόμοια σε άλλα γνωστά θέατρα της Ελλάδας ή της Ιταλίας . 'Ενας ναός μονοθάλαμος , σχεδόν τετράγωνος  4,8 χ 5 μ. , ακριβώς ανατολικά από τη νότια πυλίδα . Βρέθηκε στη θέση του το βάθρο με δύο εγκοπές για σύμπλεγμα δυο λατρευτικών αγαλμάτων . Το ένα βρέθηκε πεσμένο ολόκληρο μπροστά στο βάθρο , και παριστάνει την κόρη ( Περσεφόνη ). Από το δεύτερο άγαλμα , που ήταν γυναικείο , καθιστό , βρέθηκαν μόνο κομμάτια . Παρίστανε μάλλον τη Δήμητρα , και κατά συνέπεια , προφανώς , ο ναός να ήταν αφιερωμένος στην Δήμητρα και την Περσεφόνη .

   Νότια απ' το τείχος , σε απόσταση 100μ, έγινε δοκιμαστική ανασκαφή σε σημείο που εξείχε αρχαίος τοίχος , η οποία έφερε στο φως ένα ναό διαστάσεων 15,8χ28,40 μ , περίμετρο , με 5 κολώνες στις στενές και 10 στις μακρές πλευρές , με μακρόστενο σηκό , που χωρίζεται σε δυο μέρη ,με πόρτα ( πρόδρομος και κυρίως σηκός ) . Το ενδιαφέρον είναι ότι οι κολώνες του δεν ήταν λίθινες ή μαρμάρινες , αλλά ξύλινες , γιατί βρέθηκαν στη θέση τους οι λίθινες βάσεις ( STONE - FOOTINGS ) , κυλιδρικές , δηλαδή , λίθινες βάσεις αράβδωτες , επάνω στις οποίες εφαπτόταν το ξύλο ( Θέρμο ) . Σε βαθύτερα στρώματα από το ναό αυτό που ανήκει στον 4ο π.Χ αιώνα βρέθηκε ένας ναϊσκος γεωμετρικών χρόνων , 8ου π.Χ αιώνα , σε δυο οικοδομικές φάσεις , καθώς και ένας ορθογώνιος λιθόκτιστος λάκκος προσφορών που διαδέχτηκε τον γεωμετρικό ναό και λειτούργησε κατά τον 6ο και 5ο π.Χ αιώνα , έως ότου κατασκευάστηκε από πάνω ο μεγάλος περίπτερος ναός . Στον λάκκο βρέθηκαν πολλά πήλινα ειδώλια , γυναικείες θεότητες , καθώς επίσης και διάφορα αφιερώματα γυναικών : δαχτυλίδια με δακτυλιόλιθους , μικροσκοπικά σκυφίδια , που δείχνουν ότι έχουμε να κάνουμε με τη λατρεία γυναικείας χθόνιας θεότητας . 

( Από το περιοδικό " Αστυνομικά Χρονικά " , Δεκέμβριος 1981 . )

                        Νίκος  Παπουτσόπουλος 

  Καλό  σας  βράδυ , να περνάτε  καλά ….Κ.Κ.-

Η αρχαία Καλλίπολης σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς ( Θουκιδίδης, Παυσανίας @ Πολύβιος )      ήταν μια σημαντική Αιτωλική πόλη με αξιόλογη δραστηριότητα .  Δυστυχώς τα νερά του Μόρνου σκέπασαν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής που εκτιμάται ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη.

Αξιοσημείωτο είνσι το γεγονός οτι ούτε η αρχαιολογική έρευνα που ξεκίνησε καθυστερημένα έφερε στο φως σπουδαία ευρήματα που σήμερα φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείου Λιδωρικίου .  Αν μάλιστα υπήρχε χρόνος να συνεχιστούν οι έρευνες θα είχαμε σίγουρα και αλλά ευρήματα .

Βρήκαμε στον ιστότοπο του Κ Καψάλη το Λιδωρικι μια κατατοπιστική σχετική ανάρτηση την οποία αντιγράφουμε σε συνέχειες , ....

Γ μέρος...

   Το 1976/77 συμμετείχε και μια Ολλανδική ομάδα ερευνητών κάτω απ' τη διεύθυνση του S.Bakhouizen , που κατάρτισε ένα τοπογραφικό σχέδιο με αναλογία 1: 1000.

   Τα αποτελέσματα των Ελληνικών ανασκαφών στο νότιο τομέα κατά τη διάρκεια των δύο περιόδων , το 1977 και 1978 , που κράτησαν συνολικά πάνω από πέντε μήνες , ήταν από κάθε άποψη εκπληκτικά και αποκαλυπτικά . Ένα τείχος δύο χιλιομέτρων , που σε ορισμένα σημεία έχει διατηρηθεί μέχρι σε ύψος τριών μέτρων , περιβάλλει πάνω σ'ένα απόκρημνο βραχώδες και ανώμαλο έδαφος την ειδικά περιτειχισμένη περιοχή της Ακρόπολης . Οι ανασκαφές περιορίστηκαν σε δύο επίπεδα στην νοτιοανατολική εσωτερική γωνία του τείχους , ανάμεσα στις δύο κεντρικές πύλες της πόλης , τη νότια και την ανατολική . Δια μέσου αυτής της μεγάλης ανατολικής πύλης στο κέντρο του ανατολικού τείχους , οδηγεί ακόμη και σήμερα ο δρόμος της δεξιάς όχθης του ποταμού στο κεντρικό σημείο της πόλης , στην Αγορά .

   Στο επάνω άνδηρο ΙΙ , έχει ανασκαφεί ένα κτίσμα σε σχήμα ναού . Ο ανορθόδοξος βόρειος - νότιος προσανατολισμός του και η ασυνήθιστη αναλογία του μήκους προς το πλάτος 1 : 3,5 , δημιούργησαν προβλήματα . Με την πρόοδο της έρευνας ( ανασκαφή 1979 ) διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για σκηνή θεάτρου . Στο κάτω άνδηρο ήρθαν στο φως συμπλέγματα οικιών κτισμένων κατά μήκος του ανατολικού τείχους . Διακρίνονται οι μεγάλες οικίες τεσσάρων κυρίως δωματίων , με ορθογώνια κάτοψη , που είναι προσανατολισμένες προς τα δυτικοανατολικά . Το ανατολικό τους μέτωπο είναι προς το δρόμο , που είναι παράλληλος με το ανατολικό τείχος , και που οδηγεί από τη νότια πύλη προς το κέντρο της πόλης . Από την οικία Ι έχει ανασκαφεί ένα δωμάτιο με μωσαϊκό ( σχήμα τροχού στο κέντρο ) . Εδώ διακρίθηκαν δύο φάσεις οικοδόμησης . Στην πρώτη διευρύνθηκε το δωμάτιο προς βορρά και δύση , και πάνω απ΄το μωσαϊκό τοποθετήθηκε ένα δεύτερο δάπεδο από πατημένο χώμα . Πάνω στο δάπεδο βρέθηκαν μισικαμένα ειδώλια από τερρακότα . Αστράγαλοι και αγγεία , που χρονολογούνται από την εποχή της καταστροφής της οικίας Ι στο τέλος του τέταρτου και στις αρχές του τρίτου π.Χ αιώνα . Από την οικία ΙΙ έχουν διατηρηθεί μόνον οι εξωτερικοί τοίχοι , που στη νότια πλευρά μάλιστα είναι πολύ ψηλοί . Οι οικίες ΙΙΙ και ΙV  σχεδόν ιδίων διαστάσεων ( 18χ15,40 μ ) έχουν την ίδια διαρρύθμιση . Και οι δύο τέμνονται από ένα διάδρομο 1.20 μ.

   Το σχέδιό τους ανήκει στην ίδια αρχιτεκτονική , και η διαρρύθμιση των χώρων είναι η ίδια . Και στις δύο πλευρές ενός μακρού διαδρόμου , ή καλύτερα μιας εσωτερικής αυλής , ανοίγονται 7 έως 8 δωμάτια . Η καλά διατηρημένη και πλούσια διακοσμημένη οικία ΙV , έμεινε απείραχτη από μεταγενέστερες εποικοδομήσεις . Μόνο ένα μεγάλο ρωμαϊκό κτίσμα , προφανώς λουτρά με δάπεδο από μωσαϊκό , καλύπτει ένα τμήμα της ανατολικής πτέρυγας της οικίας . Η είσοδος της οικίας ΙV , στο κέντρο της ανατολικής πλευράς μήκους 15,40 μ , οδηγεί σ'ένα εσωτερικό προαύλιο μήκους 12μ και πλάτους 4,50 μ . Εδώ τραβάει την προσοχή το εκτεταμένο αποχετευτικό δίκτυο . Τα απόβλητα νερά από τους διάφορους χώρους αποχετεύονται μέσα από τους πλακόστρωτους υπονόμους προς τα ανατολικά και προς το δρόμο . Στη νοτιοδυτική γωνία της αυλής βρισκόταν επί τόπου μια μεγάλη μαρμάρινη λεκάνη με πόδι , ένα περιρραντήριο , που ήταν τοποθετημένο επάνω σ'ένα δάπεδο από μωσαϊκό χωρίς διακόσμηση . 

   Το μωσαϊκό τοποθετήθηκε ειδικά για το ιερό νερό του περιρραντηρίου . Βόρεια και Νότια της εσωτερικής αυλής βρίσκονται δυο σειρές δωμάτια : τρία νότια ( ανδρών , αποθήκη , αίθουσα αρχείου ) και τέσσερα βόρεια ( εστία , λουτρό ανδρών , κι' ένα δωμάτιο που δεν έχει ανασκαφεί  ).Στη δυτική άκρη της αυλής βρίσκεται ένας μικρός διάδρομος με άνοιγμα προς τα ανατολικά . Αυτός λειτουργούσε συγχρόνως και σαν προθάλαμος για τα αμέσως διπλανά δωμάτια προς αριστερά και δεξιά , που φωτιζόταν μόνο έμμεσα από το μικρό διάδρομο .

   Το σχεδόν τετράγωνο δωμάτιο αριστερά ( 4,60 Χ 4,80 μ ) έχει πρόσβαση με μια μη αξονική θύρα με κατώφλι , όπου τα διάφορα εξαρτήματα και η τρύπα του μάνταλου είναι καλά διατηρημένα . Στο κατώφλι βρέθηκαν διακοσμητικά κεφάλια από μπρούτζο , στα οποία διακρίνονται τρεις τύποι . Οι εξωτερικοί τοίχοι του δωματίου , καθώς επίσης και ο ανατολικός του ενδιάμεσος τοίχος , που έχουν ύψος μέχρι και 1,50 μ. αποτελούνται από καλά συναρμολογημένους ασβεστόλιθους πολυγωνικούς . Ο βόρειος τοίχος είχε κτιστεί μέχρι τα 50 εκατοστά από μικρότερους λίθους , ενώ πιο πάνω ακολουθούσαν πλίθρες . Η εσωτερική πλευρά των τοίχων ήταν ασβεστωμένη και το πάτωμα από γυμνό βράχο ή πατημένο χώμα .

   Το δάπεδο ήταν σκεπασμένο με ένα παχύ απανθρακωμένο στρώμα , όπου βρέθηκαν πολλά λακωνικά κεραμίδια , πλίθρες , καμένος πηλός με ίχνη δοκαριών από την οροφή , θραύσματα και απανθρακωμένα ξύλινα κομμάτια . Ανάμεσα σ' αυτά τα μισοκαμένα αντικείμενα βρέθηκε επίσης μια μικρή κανάτα , πολλά λεπτά τριμμένα θραύσματα από κόκκαλο και περισσότερα από 600 αποτυπώματα σφραγίδας από πηλό . Με τη συναρμολόγηση , τα θραύσματα από κόκκαλο απέδωσαν μια αποκαλυπτική παράσταση τριών ανθρώπων σ' ένα συμπόσιο : δυο ανδρικές μορφές ( στη δεξιά εντοπίζεται ένας σάτυρος , από τα μακριά και σουβλερά αυτιά ) , και μια γυναίκα αριστερά , που με το δεξί της χέρι στην χαρακτηριστική στάση της νύφης , κρατάει το ιμάτιο . Αυτή η σύνθεση που πιθανόν παριστάνει την Αριάδνη , το Διόνυσο και ένα σάτυρο , ήταν στερεωμένη στην μπροστινή πλευρά ενός ξύλινου μικρού κιβωτίου . Οι στενές πλευρές του κιβωτίου , έφεραν παραστάσεις γυπών που κατασπαράσσουν ζώο ( ελάφι ή ταύρο ) .

   Στο κάλυμμα υπήρχε μία κεφαλή Γοργόνας με φίδια . Επίσης διάφορα διακοσμητικά σχέδια με φυτά και δύο φυτικά θηλυκά όντα , όπως αυτά που υπάρχουν στις γωνίες του μωσαϊκού στο ανάκτορο της Βεργίνας . Από την τεχνοτροπία μπορούμε να τοποθετήσουμε τα κοκάλινα σκαλίσματα στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Τα πολυάριθμα καλά διατηρημένα αποτυπώματα σφραγίδας που βρέθηκαν είναι πολύ σημαντικά κα από πλευράς ιστορίας και ιστορίας της τέχνης , και αποδεικνύουν , χωρίς αμφιβολία , ότι ο χώρος Ι ήταν το επίσημο αρχείο . Έτσι , μπορούμε να αποκαλέσουμε την οικία ΙV , " οικία του αρχείου ". Τα αποτυπώματα αυτά μαρτυρούν και πιστοποιούν ταυτόχρονα , ότι η Καλλίπολη διατηρούσε , μέχρι την καταστροφή της από τους Γαλάτες , το 279 π.Χ., οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με όλον σχεδόν , το χώρο του Αιγαίου , με πόλεις και τοπικούς άρχοντες στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα , στην Κρήτη ακόμα και πιθανόν και με τη Μικρά  Ασία . Τα θέματα των απεικονίσεων είναι τεράστιας ποικιλίας . Μια ομάδα από αυτά δείχνει κρατικά σύμβολα , μορφές ή επιγραφές , όπως στα νομίσματα , μια δεύτερη , πορτραίτα και μυθολογικές κεφαλές , μια τρίτη όρθιες, καθιστές ή ιππεύουσες μορφές , μια άλλη ζώα και μυθικά όντα , άλλη απεικονίζει όπλα και άλλα αντικείμενα .