Αεροφωτογραφία του 1955

 

Ο Μόρνος η Μπελεσίτσα και ο Κόκκινος πριν το φράγμα του Μόρνου. Στο κέντρο της φωτο είναι το Στενό και Χάνια.

 

Χωριό Κόκκινος από ψηλά!

 

Πάσχα του 92.

 

Μπερτσιάς, Κολοκυθάς, Καραγιάννης στο προαύλιο της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Χάνια Καραπιστόλη

 Στο βυθό της λίμνης του Μόρνου εδώ και 45 χρόνια!

Ο μπάρμπα Μήτσος Καραπιστόλης  με τον  Σπύρο Μπερτσιά, επιστάτη του δασικού φυτωρίου,

Απόσπασμα από το βιβλίο του Κ Μπερτσιά: θαμμένα όνειρα ζωντανές αναμνήσεις 

……«Σπύρο, Σπύρο, έλα δω, έχω ψήσει τον καφέ!», ακού- στηκε η φωνή του Μήτσου του Καραπιστόλη.

«Έρχομαι σε λίγο», ήταν η απάντηση.

«Κάμε γρήγορα, έχουμε και καλή παρέα σήμερα», ήταν η ανταπάντηση του παλιού Χανιτζή.

«Πάμε δίπλα στον μπάρμπα Μήτσο, έχει και κρύο νερό από το πηγάδι, ξεδιψάτε και συνεχίζετε μετά τον δρόμο

Σελ. 97

σας για την Γρανίτσα», μας προέτρεψε ο θείος Σπύρος. Δίπλα στο πηγάδι υπήρχε ένας πλάτανος και εκεί κα- θόταν ο Μήτσος ο Καραπιστόλης, ένας πολύ ευχάριστος άνθρωπος λίγο παραπάνω από τα εβδομήντα μαζί με έναν νέο άντρα περίπου τριάντα χρόνων και έπιναν τον καφέ τους. Ο νέος άντρας ήταν από το Λιδωρίκι, υπάλληλος της Αγροτικής τράπεζας. Τον Κώστα, αυτό ήταν το όνομά του, τον γνωρίζαμε. Κάποια απογεύματα παίζαμε μαζί μπάλα

στο γήπεδο του Γυμνασίου μας στο Λιδωρίκι.

Ο Κώστας είχε μεγάλη αγάπη για την ιστορία του τό- που και είχε αρχίσει να αφηγείται τη μάχη με τους Τούρ- κους, που είχε λάβει χώρα σε αυτά εδώ τα Χάνια. «Τέτοια εποχή, τέλος Ιουλίου, έγινε αυτή η μάχη, ήταν μετά την έξοδο του Μεσολογγίου που οι Τούρκοι, κάνοντας εκκα- θαριστικές επιχειρήσεις σε όλη τη Στερεά, έφτασαν μέ- χρι εδώ όπου χτυπήθηκαν από τους Έλληνες με αρχηγό τον Σκαλτσά. Έγινε μεγάλος χαλασμός, γέμισε το ποτάμι κουφάρια και λαβωμένους», τελείωσε την εξιστόρηση ο

Κώστας.

Πρώτη φορά άκουγα αυτή την ιστορία και εντυπωσιά-

στηκα. Μπορώ να πω πως αυτή η αφήγηση του Κώστα ήταν ο σπόρος που με έκανε να δείξω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία, το οποίο εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου σε μια αγαπημένη μου ενασχόληση. Μου έκανε επί- σης εντύπωση που ο Κώστας ρωτούσε τον μπάρμπα Μή- τσο αν την έχει ακούσει ξανά αυτή την ιστορία. Προφανώς ήθελε να μάθει κάτι παραπάνω ή να επιβεβαιώσει αυτά που είχε διαβάσει. Σε αυτή τη συζήτηση άκουσα ότι το Χάνι ήταν στα παλιά χρόνια γνωστό ως «του Σκορδά το Χάνι».

«Παιδιά, σας έφερα ένα λουκουμάκι, κατεβάστε με το μαγκάνι το χαρανί και βγάλτε κρύο νεράκι να ξεδιψάσετε, δύσκολη η μέρα σήμερα, πολλά χρόνια έχει να κάνει τέτοια ζέστη», ήταν η κυρά Γιαννούλα η γυναίκα του μπάρμπα

Σελ. 98

Μήτσου που ήρθε να μας φιλέψει.

Το νερό αυτού του πηγαδιού ήταν τόσο κρύο που νόμιζες

ότι υπήρχε πάγος κάτω στον πάτο, στα περίπου οχτώ μέ- τρα, που έψυχε το νερό……

Από ψηλά η ανατολική είσοδος του χωριού Κόκκινος Δωριδας

 

Απ’ τη Σκούφια Βαρδουσίων πέσαμε στα Μουσουνιτσιώτικα λιβάδια…

Ορεινογραφίες Jan 15 Είχαμε βγει με το 2CV από την Μουσουνίτσα (1) στο διάσελο του Σταυρού, το αφήσαμε εκεί να ξεκουραστεί και το κόψαμε με το πόδι για τα ψηλά. Βλέπεις ήταν καλοκαιράκι ακόμη. Κόντευε μεσημέρι, όταν περάσαμε τα καταφύγια και φτάσαμε στη ράχη Μετερίζια. Βαδίζαμε σ’ ένα χωματόδρομο βαριεστημένα, -είμασταν από ταξίδι, βαρούσε και ο ήλιος- και περπατούσαμε σε απόσταση ο ένας από τον άλλον. Δεν είμασταν «τσακωμένοι», τα βασικά καθημερινά θέματά μας τα είχαμε λύσει νωρίτερα στο δρόμο και έτσι μιλούσαμε, όταν μιλούσαμε, φωνάζοντας ο ένας στον άλλο από απόσταση, όταν θέλαμε να στρίψουμε! Ένας δρομίσκος οδηγούσε και τον ακολουθούσαμε και σαν έκοβε δρόμο ο προπορευόμενος, φώναζε ο δεύτερος! Είχαμε βάλει στόχο να περπατήσουμε την κορυφογραμμή της Σκούφιας, στο Δυτικό συγκρότημα των Βαρδουσίων (2). Κοιτάζοντας την απότομη κορφή της Σκούφιας, υψ.2.240μ. Βγήκαμε στα μετερίζια, ύψος κάτι πιο πάνω από 2.000 μέτρα και ακολουθήσαμε από την κόψη των Μετεριζιών τώρα, κοντά – κοντά ο ένας με τον άλλο και το σκοινί σε πρώτη ζήτηση. Περάσαμε την απότομη πλαγιά κάνοντας κάνα δίωρο μέχρι την κορφή, που το χαρήκαμε. Πιο πολύ μας τράβηξαν την προσοχή μας οι διπλανές Σούφλες, μέχρι να βγούμε στην Σκούφια. Εντυπωσιακές, λόγω της άρνησής τους «να μπουν σε μια ευθεία». Την πρώτη κορφή που αγγίξαμε, Σκούφια, υψ.2.240μ. ήταν όμορφη, αλλά δεν χαλαρώσαμε! Το φως της ημέρας είχε πέσει και χωρίς πολλά – πολλά από μέρους μας, είπαμε να ξεκολλήσουμε απ’ τα ψηλώματα και να πέσουμε χαμηλά. Τα χαμηλά ήταν τα Μουσουνιτσιώτικα λιβάδια που τα βλέπαμε και τα λαχταρούσαμε από ώρα. ..Να αναμετρηθούμε με την απότομη κορφή Από τον λαιμό της διχάλας, αφού κοντοσταθήκαμε και σιωπηλά συμφωνήσαμε ότι η Σκούφια μας ζόρισε, πέσαμε στις σάρες, όπου η κλίση ήταν αρκετή. Έπρεπε να βιάσουμε τα πόδια μας εάν θέλαμε να βρούμε ένα μέρος για κατασκήνωση. Δικαιολογία, όλος ο τόπος είναι ιδανικός! Συνεχίσαμε την κάθοδό μας με προσοχή, γιατί το πεδίο δεν άφησε περιθώρια χαλαρώματος. Κατεβήκαμε σχετικά γρήγορα και σε λίγο πέσαμε στις στάνες στην τοποθεσία Πάνω Ραϊλή, οι οποίες ήταν έρημες. Εδώ δεν είχαν ανέβει για φέτος οι τσοπάνηδες. Φάνηκε από τον χωμάτινο διάδρομο, που είχε ανοιχτεί, αλλά δεν είχε περάσει αγροτικό. Στάση για μια ανάσα και να θαυμάσουμε αυτά τα λιτά κτίσματα και σημαδέψαμε τις στάνες στο Κάτω Ραϊλή, που ήταν χαμηλότερα στον πάτο της λεκάνης, που στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της ΕΟΚ είχαν γίνει σύγχρονες πια. Δρόμος οδηγούσε εκεί και το προκατασκευασμένο σπιτάκι (τσοπαναραίων) να ξεχωρίζει στο λιγοστό φως. Τα σκυλιά μας υποδέχτηκαν, κουδούνια προβάτων ακούγονταν και σφυρίγματα ανθρώπου, αλλά άνθρωπο δεν βλέπαμε πουθενά. Ξεδιψάσαμε απ’ το νερό του ρυακιού (Καρυώτικο ρέμα) και κολλήσαμε στην απέναντι πλευρά της λεκάνης, σμίγοντας με το κοπάδι. Η κορφή Σκούφια με τις Σούφλες.. Χαιρετηθήκαμε ζεστά, γιατί είχαμε τόσα χρόνια αναπτύξει σχέση μαζί τους. Βλέπεις είναι μετακινούμενοι Σαρακατσαναίοι, και βγαίνουν κάθε άνοιξη στις στάνες των Μουσουνιτσιώτικων λιβαδιών. Είπαμε τα νέα μας και ξανασυστηθήκαμε. Αναφέραμε την ερήμωση της στάνης στο Πάνω Ραϊλή και μας απάντησε ότι χρησιμοποιείται μαζί με την στάνη του Κάτω Ραϊλή. Γνωστοί, όσο μπορεί να είμαστε, εδώ, στα Βαρδούσια, είχαμε ξαναβγεί και σμίξει με τους ανθρώπους. Και αυτοί μας θυμόντουσαν.. Μαζί του το εγγόνι, παιδί του γιού του, που το είχε για συντροφιά. Γελάσαμε λέγοντας κουβέντες στο πόδι, γιατί το κοπάδι προχωρούσε και ο άνθρωπος είχε δουλειά. Αρνηθήκαμε ευγενικά στην επιμονή του «ελάτε στο κονάκι», μιας και η ώρα ήταν περασμένη και είχαμε δρόμο στο άγνωστο!. Απλώς δεν θέλαμε να φορτωθούμε στον άνθρωπο, θα βρίσκαμε κάτι παράμερα στο βουνό, ένα μέρος αγναντερό να στήσουμε την κατασκήνωση και να απολαύσουμε την νύχτα που έπεφτε. «Σας είδα από νωρίτερα» έκανε ο μπάρμπα Γιώργος «καθώς ανεβαίνατε από τα Μετερίζια. Σας έβλεπα και όση ώρα κολλούσατε ψηλότερα στην ράχη, μετά σας έχασα..» «εεε..» «Ωρέ βγήκατε επάνω! Ε, αφού δεν νυχτώσατε πάνω εκεί πάλι καλά». «..» «και πέσατε απ’ εκεί κάτω ε!» «ναι είπαμε να γυρίσουμε απ’ εδώ» «ορέ μπράβο, αφού είχατε τέτοια όρεξη.. Προ καιρού έπεσε ένας τράγος από εκεί ψηλά και πάει. Ξέρεις τί τόπος είναι. Μέχρι να φτάσει κάτω έγινε λάσπη!! Μόνον το τροκάνι (κουδούνι) του βρήκαμε στον πάτο και το έχουμε κρεμασμένο στο μαντρί μπροστά». «Το είδαμε..» «το είδατε; Αυτό ήταν δεν έμεινε τίποτα άλλο..».. «Έχει κάμποσο ύψος» έκανε ο Γιώργος, «θάναι καμιά 300αριά μέτρα.». «Ορέ τι τρακόσια μέτρα, πες 500 μέτρα τουλάχιστον, σου κόβεται η ανάσα»! Είμασταν πολύ κουρασμένοι για να μετρήσουμε το ύψος από τον πάτο της βάσης της κορφής. Το φως είχε πέσει αρκετά και η νύχτα ήταν μπροστά. Είπαμε να χωρίσουμε προσωρινά για την βραδιά. Ανανεώσαμε το ραντεβού το πρωϊ, που μπάρμπα Γιώργος θα ερχόταν από το μέρος μας (κατασκήνωση) για καφεδάκι. Νύχτα πια είπαμε να βάλουμε τα πόδια μας να περπατήσουν για να ξαναψηλώσουμε έως το διάσελο – πέρασμα για το χωριό Δάφνος (Βοστινίτσα). Ποιμενικές στάνες στο Πάνω Ραϊλή Ο μπάρμπα Γιώργος, σαν μας είδε να παίρνουμε τον δρόμο, μας φώναξε να κολλήσουμε «ευθεία μπροστά. Είναι μακρύς ο δρόμος από γύρα.. Τραβάτε ευθεία επάνω θα βγείτε γρήγορα». Το κάναμε, μόνο που στο τέλος μιας τόσο φορτωμένης ημέρας, δεν ξέρεις εάν οι δυνάμεις σου έχουν ξεπεράσει τα όρια ή ότι δεν έχεις άλλη επιλογή. Θέλεις η κούραση, θες η νύχτα που πέφτει μαγικά, το κεφάλι βουίζει, τα μάτια βλέπουν αστεράκια στη γη, τα αυτιά έχουν βουλώσει και παρακαλάς τα πόδια να σηκωθούν για άλλη μια φορά να ψηλώσουν. Να τόσο δα ίσα να μικρύνουν την απόσταση από το τέλος – αυτό το ορίζουμε εμείς – τούτης της ημέρας. Αύριο πάλι θα είναι μια καινούργια μέρα.. .. την άλλη μέρα κατασκηνωμένοι, απέναντι απ’ την Σκούφια να μας λούζει το φως… Περπατάς νύχτα στα αστέρια, στα ψηλώματα των Βαρδουσίων και δεν έχεις «χώρο» να χωρέσεις τις κουβέντες του τόπου. Τις αφήνεις και αυτές μένουν μετέωρες, όπως αυτές του μπάρμπα Γιώργη για τον τράγο, που έπεσε από ψηλά. Τι να θυμηθείς και που να σταματήσεις, ενώ συνεχίζεις να αγκομαχάς ανηφορίζοντας; Όλα είναι πρωτόγνωρα, όλα φαντάζουν μαγικά μέσα στο κεφάλι μου και γύρω. Όλα όμως θέλουν το χρόνο τους.. Όταν κάποια στιγμή φτάσει η ώρα να σταματήσεις, να λουφάξεις, συντροφιά με το αεράκι των ψηλών κορφών, στήνεις την κατασκήνωση για τη νύχτα, τρώγοντας κάτι που μαγειρεύεις, ξαναβρίσκεις τις δυνάμεις σου και τότε αναπολείς στην πορεία σου στην ράχη, το ύψος της Σκούφιας και τα δικαιολογείς όλα, να όπως προσπαθείς να δικαιολογήσεις στο κεφάλι σου, γιατί έπεσε ο τράγος και εσύ είσαι αραχτός στα ψηλώματα τούτη την ώρα.. Τάκη Ντάσιου, Καλοκαίρι 1990 Παραπομπές (1)Οικισμοί: Αθ. Διάκος (έως 1961 Άνω Μουσουνίτσα), υψ.960μ. οικισμός της Φωκίδας στις πλαγιές των Βαρδουσίων δήμου Καλλιέων νομού Φωκίδας. Στα 1928 είχε 595 κατοίκους, 1040 > 600, 1951 > 203, 1961 > 157, 1971 > 113, 1981 > 135, 1991 > 308, 2001 > 634. Πρόσωπα: Γεννήθηκε ο Διάκος Αθανάσιος, αγωνιστής του ΄21, ο.1786. Αρτοτίνα η, υψ. 1.180μ., οικισμός της Φωκίδας στις πλαγιές των Βαρδουσίων δήμου Βαρδουσίων νομού Φωκίδας. Στις 1928 είχε 1.124 κατοίκους, 1940 > 1.349, 1951 > 637, 1961 > 580, 1971 > 394, 1981 > 326, 1991 > 285, 2001 > 499. Πρόσωπα. Γεννήθηκαν: Καπετάν Κόρακας, μακεδονομάχος, τέλη 18ου αι. Λουκόπουλος Δημήτριος, λαογράφος1882. Σκαλτσοδήμος, αγωνιστής του ΄21, 1872 Δάφνος ο (έως 1928 Βοστινίτσα),υψ.1.000μ. οικισμός της Δωρίδας στις πλαγιές της κορφής Όρνιο των Βαρδουσίων δήμου Λιδορικίου νομού Φωκίδας. Στα 1928 είχε 454 κατοίκους, 1940 > 410, 1951 > 133, 1961 > 96, 1971 > 39, 1981 > 141, 1991 > 114, 2001 > 80. Ιστορικό διατηρητέο μνημείο η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, μεταβυζαντινή τρίκλιτη βασιλική με τρούλλο. (2) Βουνό Βαρδούσια, «Μεγάλο ορεινό συγκρότημα στην ΒΔ πλευρά του Ν. Φωκίδος, στα όρια με Ν. Φθιώτιδος. Στα βόρεια ο Ίναχος, παραπόταμος του Σπερχειού ποταμού το χωρίζει από τον ορεινό όγκο του Γουλινά, ενώ στα νότια καταλήγει στην τεχνητή λίμνη του Μόρνου (430μ.). Στα Α-ΝΑ ο Μόρνος ποταμός το χωρίζει από το συγκρότημα της Γκιώνας, ενώ στα ΝΔ ορίζεται από τον Κόκκινο ποταμό, που το χωρίζει από την οροσειρά του Ξεροβουνιού. Στα Α-ΒΑ χωρίζεται από το συγκρότημα της Οίτης με τον αυχένα / διάβαση (1.200μ) και τα; Αντίθετης ροής ρέματα Αρκουδόρρεμα (του Μόρνου) και Δαφνόρρεμα (του Σπερχειού). Στα ΒΔ χωρίζεται από το συγκρότημα της Οξυάς με τον αυχένα / διάβαση (1.600μ.) και τα αντίθετης ροής ρέματα Τσατάλη (του Σπερχειού) και Σιτίστης (του Εύηνου). Στα δυτικά, χωρίζεται από την οροσειρά της Αετόπετρας με τον αυχένα / διάβαση (1.360μ.) της Σκοτεινής και τα αντίθετης ροής ρέματα Κακόρρεμα (του Κοκκινοπόταμου) και Καλογερικό (του Εύηνου). Τα πετρώματά του είναι ασβεστόλιθοι και φλύσχης. Τα Βαρδούσια, που στα χαμηλά έχουν δάση από έλατα, πουρνάρια και βουνοκυπάρισσα, έχουν ενταχθεί στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 (2450001) και έχουν χαρακτηριστεί ως σημαντική περιοχή για τα πουλιά (105). Η ψηλότερη κορυφή των Βαρδουσίων είναι ο Κόρακας (τοπ. ονομ. ή Αηλιάς – από μία εικόνα του Προφήτη Ηλία, που είχε τοποθετηθεί ένα διάστημα στην κορυφή), 2.495μ.» (Νέζη Νίκου2010:τ.2, σ.133) «Έναν θρύλο, που κατέγραψε ο Νίκος Πολίτης: παραδόσεις περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού, τόμος Α΄, σ.264 «τα νερά του Βαρδουσιού, μιλάει για τα άφθονα νερά του. Να πώς: «Κινήσαν δυο άνθρωποι να πάνε να μετρήσουν τα νερά των Βαρδουσίων και αφού πήγαν, όλη μέρα μέτραγαν. Μέτρησαν, μέτρησαν, το βράδυ έγειραν, χάθηκαν. Τους έφαγε το στοιχειό του Βαρδουσίου. Ματά πήγαν άλλοι την άλλη μέρα, το ίδιο έπαθαν και αυτοί. Μετά πηγαίνουν και άλλοι, το ίδιο και μ’ αυτούς. Μετά – μετά πήγαν άλλοι δυο και έγειραν σταυρωτά. Έβαλαν τα ποδάρια τους μαζί – μαζί και τα κεφάλια τους χώρια και φαίνονταν σαν άνθρωπος με δυο κεφάλια. Πάει το στοιχειό του Βαρδουσίου να τους φάει και τούρθε θάμασμα. Και τότε μαρτύρησε για τα νερά και είπε: «Μα τα εβδομήντα δυο νερά του Βαρδουσιού, άνθρωπο με δυο κεφάλια δεν ματείδα. Και τότε έμαθε ο κόσμος του πως το Βαρδούσι έχει εβδομήντα δυο νερά, σαν να λέμε τάχα βρύσες». Τα νερά των βαρδουσιώτικων λιβαδιών τροφοδοτούν δύο μεγάλα ποτάμια, τον Εύηνο και τον Μόρνο. Και τα δύο αυτά ποτάμια είναι εδώ και μερικές δεκαετίες οι κύριες πηγές υδροληψίας της πρωτεύουσας και της ευρύτερης περιοχής. Μουσουνιτσιώτικα λιβάδια «Όλη η αγριάδα του δυτικού συγκροτήματος σβήνει στα Μουσουνιτσιώτικα λιβάδια, ένα εξαίσιο θερινό βοσκότοπο με παχύ χορτάρι και άφθονα νερά, που δημιουργούν το Καρυώτικο ρέμα (κύριο τροφοδότη του Εύηνου). Εκείνο όμως, που περισσότερο απ’ όλα χαρακτηρίζει τα Βαρδούσια είναι τα καταπράσινα λιβάδια, που από παντού περιβάλλουν τις κορφές. Ποτισμένα από άφθονα τρεχούμενα νερά, υπήρξαν το στήριγμα της ανέκαθεν πλούσιας και ακμαίας κτηνοτροφίας των γύρω οικισμών. Η αντίθεση ανάμεσα στα ήσυχα βουκολικά τοπία των λιβαδιών και τις αλπικές κορυφές είναι αυτή που δημιουργεί την μαγεία των Βαρδουσίων. Το βουνό είναι άγριο και φιλικό ταυτόχρονα» (Πηνελόπη Ματσούκα1998). Στα Μουσουνιτσιώτικα λιβάδια συναντάμε ποιμενικές στάνες, στις τοποθεσίες: Πάνω Ραϊλή, Κάτω, Άνω Πάδι και Κάτω Πάδι, Σκασμένη στρούγκα, κάτω απ’ τις ψηλές κορφές, κοντά σε νερό. Μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι, που ανεβαίνουν τους καλοκαιρινούς μήνες από την Αττική με τα κοπάδια τους. Καταφύγια: Τα Βαρδούσια έχουν δύο καταφύγια πάνω στη ράχη Πιτιμάλικο, που κατηφορίζει από τα Μετερίζια προς τον Σταυρό. Η πρόσβασή τους γίνεται από τον Αθανάσιο Διάκο με πεζοπορία 4 ωρών ή με χωματόδρομο (το καλοκαίρι) 12,5 χιλ. το πρώτο (ΕΟΣ Άμφισσας) κι άλλο ένα χιλιόμετρο το δεύτερο (ΠΟΑ) Καταφύγιο ΕΟΣ Άμφισσας, «Αθανάσιος Τζάρτζανος» υψόμετρο 1.920μ., χωρητικότητας 65 ατόμων. Θέρμανση: καλοριφέρ, σόμπες, τζάκι στο καθιστικό. Κουζίνα: οργανωμένη με φαγητό. Πηγή: 5 λεπτά από το καταφύγιο. Τηλ. Καταφυγίου 22650-62195 και 22650-62484. Υπεύθυνος καταφυγίου: Κώστας Παπαγεωργίου 6974824456 Καταφύγιο Π.Ο.Α., υψόμετρο 1.960μ. χωρητικότητας 18 ατόμων. Θέρμανση: ξυλόσομπες. Πηγή 5 λεπτά από το καταφύγιο. Κουζίνα: πετρογκάζ, σκεύη. Πληροφορίες: Πεζοπορικός Όμιλος Αθηνών τηλ.2108218401 (κθημεριν΄7 – 9 μ.μ.) Το ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων αποστάσεων (Ε4) «Ερχόμενο από τον οικισμό Αρτοτίνα (1.180μ) της οροσειράς της Αετόπετρας διασχίζει τα Βαρδούσια και περνώντας από το ρέμα Καλογερικό, τίς περιοχές: Μπάλα/Σταυρός, Κουφόλακκα, Μουσουνιτσιώτικα λιβάδια, Πάδι/Σταυρός, Προφήτης Ηλίας και τον οικισμό Αθανάσιος Διάκος (Άνω Μουσουνίτσα) και συνεχίζει για τον Μόρνο..» (Νέζη Νίκου2010:τ.2,σ.134) Ενδεικτική βιβλιογραφία • Πολίτη Γ. Νικολάου1904: Παραδόσεις, μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού, τόμοι Α΄, Β΄, εκδ. «Ιστορική έρευνα» • Πετρόχειλου Ιωάννη1946: Βαρδούσια, στο Βουνό περιοδικό του Ελληνικού Ορειβατικού Συνδέσμου, σ.147-162, Αθήναι • Σφήκα Γιώργου1980: Τα βουνά της Ελλάδας (1η έκδ. στην Αγγλική 1979), εκδ.Efstathiadis Group • Καψάλη Ε. Γιώργου: Φωκίδα, λησμονημένες σελίδες, εκδ. Έρευνα • Νέζη Νίκου1979:Τα ελληνικά βουνά, ορεογραφία – οδηγός, Αθήναι • Τ. Αδαμακόπουλος Π. Ματσούκα Β. Χατζηβαρσάνης1986: Τα βουνά της Ρούμελης, σειρά: Οδηγός πεδίου για τα Ελληνικά βουνά, εκδ. Πιτσιλός • Τσίπηρα Κώστα1992: Στα Ελληνικά βουνά, οι 50 ωραιότερες πεζοπορικές και οικολογικές διαδρομές, σειρά: πεζοπορία – 0ρειβασία, κεφ. Βαρδούσια, εκδ. Νέα Σύνορα – Α. Α. Λιβάνη • Τσίπηρα Κώστα1993: Στα Ελληνικά βουνά (Β’ μέρος) 50 ακόμη πεζοπορικές και οικολογικές διαδρομές, σειρά: πεζοπορία – ορειβασία, κεφ. Βαρδούσια, εκδ. Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη • Χάρτης1998: Στερεά Ελλάδα 2α Βαρδούσια, κλίμακας 1:40.000, οδηγός πεδίου στον ορεινό χώρο και πολιτισμό + πλήρης αναρριχητικός οδηγός + οδηγός ορειβατικού σκι, εκδ. Ανάβαση • Παυλόπουλου Δημήτρη (Γεν. Επιμ.)2001: «Οδοιπορικά, Ρούμελη, Πελοπόννησος, Κρήτη». Τόμος ΛΣΤ, στο ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ, Κεφ: Ρούμελη σ.3-66 • Τσίπηρα Στεφ. Κώστα2002: Μικρές Πατρίδες 25 οδοιπορικά στο ελληνικό τοπίο, κεφ. Ρούμελη, διάσχιση των βουνών της, σ.129-148, εκδ. Κοχλίας • Μανιατέα Ηλία Τεγόπουλου Ιωάννη (Εκδ): Νομός Φωκίδος Στερεά Ελλάδα, Νο 15, σειρά: Ελλάδα, εκδ. Δομή. • Ματσούκα Πηνελόπη (Επιμ. Εκδ.)2009: Ορειβασία στην ορεινή Φωκίδα, Γκιώνα, Βαρδούσια, Παρνασσός, σειρά: Πράσινος οδηγός, εκδ. Anavasi • Νέζη Νίκου2010: Τα ελληνικά βουνά γεωγραφική εγκυκλοπαίδεια, τόμος 2 Ηπειρωτική Ελλάδα (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη), εκδ. Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας Αναρρίχησης – Κληροδότημα Αθ. Λευκαδίτη • Σταματελάτου Μιχαήλ Βάμβα-Σταματελάτου Φωτεινή2012»: «Γεωγραφικό λεξικό της Ελλάδας», τόμοι Α΄, Β΄, Γ΄, ειδική έκδοση για την εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, για αυτή την έκδοση Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη πηγη: https://oreinografies.wordpress.com/

Στο βυθό της λίμνης του Μόρνου.

 

Στην θέση Τσαμπάδες στον Λουτσοβιώτικο κάμπο, ( τώρα θαμμένος στα νερά την λίμνης του Μόρνου), η οικογένεια του Δημήτρη Καραδήμα είχε το πτηνοτροφείο και δίπλα υπήρχε η κατοικία της οικογένειας.

Η φωτό είναι του 1972, διακρίνεται η Παναγιώτα Καραδήμα και τρία παιδιά της.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Κ. Μπερτσιά : θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις.

………Δίπλα στο πτηνοτροφείο ο Μήτσος είχε χτίσει έναν μι- κρό οικίσκο όπου στέγαζε την οικογένειά του. Παραδίπλα ήταν το κατάλυμα της οικογένειας του Γιώργου του αγρο- φύλακα, τους χώριζε το κανάλι που μετέφερε το νερό του Μόρνου προς τα τελευταία αγροκτήματα της κοιλάδας. Ακριβώς απέναντι, στα δεξιά του δρόμου προς την πλευρά του λόφου, ο Γιάννης είχε χτίσει μια αγροτική αποθήκη που τα καλοκαίρια τη χρησιμοποιούσε για να μένει με την οι- κογένειά του. Περίπου είκοσι νοματαίοι ξεκαλοκαίριαζαν σε αυτό τον μικρό οικισμό.

Όταν τον συναντήσαμε είχε ήδη φορτώσει το γερμανικό τρίκυκλό του –ένα Zundapp μοντέλο 561 του 1965, αν θυ- μάμαι καλά–, με αυγά ντανιασμένα στις αυγοθήκες, προ- σεκτικά δεμένες στην μικρή καρότσα, και ήταν έτοιμος να φύγει.

Μας χαιρέτισε και μας ρώτησε αν είναι αλήθεια ότι φεύ- γουμε για Αθήνα. Του απάντησα ότι φεύγουμε μεθαύριο.

Έδειχνε στενοχωρημένος...

«Ένας-ένας θα φεύγει, αχ αυτή η λίμνη, μουρμούρι- σε...»

«Και συ έκανες έξοδα, δεν πάνε πέντε χρόνια που έφτια- ξες το πτηνοτροφείο, δεν είχες ακούσει ότι θα γίνει η λί- μνη;», τον ρωτά ο Νίκος.

«Κάτι ακουγόταν, αλλά τίποτα επίσημο, εδώ και η Αγροτική Τράπεζα μου έδωσε ένα μικρό δάνειο, τι να πού- με τώρα... δεν ξέρω τι να κάνω, ελπίζω να περάσουν κά-

152 σελιδα

ποια χρόνια μέχρι να φτιαχτεί αυτή η ρημάδα η λίμνη.» «Γεια σας παιδιά», ακούστηκε η φωνή της κυρά Πανα- γιώτας, που έβγαινε από το μικρό σπιτάκι μαζί με τα τρία πιτσιρίκια, «ελάτε να σας κεράσω ένα λουκούμι, τα έφερε

χθες ο Μήτσος από το Λιδωρίκι.»

Πριν προλάβαμε να απαντήσουμε μπήκε ξανά στο σπίτι

και εμφανίστηκε σε λίγο μ’ ένα κουτί λουκούμια. «Εδώ έχουμε και κρύο νερό, αυτό το παγούρι που είναι τυλιγμένο με αφρολέξ μας έσωσε. Κρατά το νερό κρύο ολόκληρο το εικοσιτετράωρο, πού το βρήκε ο Μήτσος δεν ξέρω. Όλο καινούργια πράγματα φέρνει...»

Πήραμε με χαρά το λουκούμι, το κόκκινο το κλασικό, το μεγάλο, με γεύση τριαντάφυλλου και με κομμάτια αμυ- γδάλου, ακόμη το θυμάμαι, ήπιαμε το κρύο νεράκι και συ- νεχίσαμε το δρόμο μας.

Γυρνώντας βλέπω την Παναγιώτα με τα παιδιά να είναι στημένα σαν να μας αποχαιρετούν και αυθόρμητα κατε- βάζω την μηχανή και τους φωτογραφίζω.

«Μια φωτογραφία για ενθύμιο τους λέω», και συνεχί- ζουμε την πορεία μας προς την Αγία Μονή, που δεν ήταν πλέον μακριά………

Στο βάθος δεξιά του δρόμου, στον μικρό λόφο, ήταν κτισμένη η Αγία Μονή

Μια φωτο του 1972 από τον «βυθό» του Μόρνου..

 

Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από την θέση τεμπελέικα στον Λουτσοβιώτικο κάμπο κοντά στις όχθες του Μόρνου . 

Διακρίνεται αμιδρά, στο κέντρο δεξιά, το αγροτόσπιτο της οικογένειας του Γιώργου Ανέστου (Κασσιμέρης). Επίσης φαίνονται και οι καλύβες του Καλμαντή και του Καραγκούνη και ο αμαξιτός δρόμος Λιδωρικίου-Ναυπάκτου στην θέση τραγατσούλα που ήταν και τα αλώνια του Τσουμπροκώστα.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Κ Μπερτσιά: θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις 

……Μόλις περάσαμε την γέφυρα του Κερασορέματος ή της «Κφάλας», όπως ήταν πιο γνωστή με την ρουμελιώτικη ντοπιολαλιά, πέφτουμε πάνω στον παλιό αγροφύλακα, τον Γιώργο τον Ανέστο, πιο γνωστό ως Κασιμέρη, που με το άλογό του ερχόταν από το μονοπάτι δίπλα στο ρέμα.

Ήταν και αυτός και η πολυμελής οικογένειά του μόνιμοι κάτοικοι του εξωχώριου διάσπαρτου οικισμού μας. Το σπίτι του, ορατό από τη θέση που ήμασταν, απείχε πεντακόσια περίπου μέτρα από τον κεντρικό δρόμο. Ήταν σχεδόν απέναντι από το σπίτι του Τσουπροκώστα, στην άλλη όχθη του ρέματος αλλά ψηλότερα, στο ξέφωτο μιας πλαγιάς κατάφυτης με κουμαριές, πουρνάρια και βελανιδιές. 

Σ’ αυτό το πανέμορφο ξέφωτο είχε χτίσει εδώ και δεκαετίες το σπίτι του, έχοντας πανοραμική θέα σ’ ένα μεγάλο μέρος του κάμπου. Λίγο πιο πάνω, στην ίδια πλαγιά, σε ένα μικρότερο ξέφωτο, είχε σπίτι ο αδελφός του ο Χρήστος, γνωστός με το παρατσούκλι Τσάκης. Ο Χρήστος συμπεριλαμβανόταν στους μόνιμους κατοίκους του κάμπου και ζούσε εκεί με τη γυναίκα και την ψυχοκόρη του. Ήταν κτηνοτρόφος, με μεγάλο κοπάδι κατσικιών και, αν θυμάμαι καλά, από τους ελάχιστους που έφτιαχνε βούτυρο από το γάλα των κατσικιών του με την παραδοσιακή καράμπα.Αγναντεύοντας τα τρία σπίτια δεν μπορούσες να μη σκεφτείς ποσό σοφά οι παλιοί άνθρωποι επέλεγαν τον τόπο διαμονής τους. Έχτιζαν στα κατάλληλα μέρη με καλό προσανατολισμό, φυσική προστασία για τις άσχημες καιρικές συνθήκες και ανοιχτό ορίζοντα. Αυτό ίσχυε για όλα τα σπίτια, ακόμη και για τις πρόχειρες αποθήκες και άλλα χρηστικά παραπήγματα που είχαν από χρόνια χτιστεί εδώ κι εκεί σ’ αυτή τη μικρή κοιλάδα……..

Θαμμένα αγροτόσπιτα

 Στο βυθό της λίμνης του Μόρνου βρίσκεται από το 1977 το αγροτόσπιτο της οικογένειας του Κ. Κολοκυθά (Τσουπροκώστα), στον Λουτσοβιώτικο κάμπο στην θέση κφάλα.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Κ Μπερτσιά «θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις»:

….Πριν διαβούμε τη γέφυρα του Κερασορέματος έριξα μια ματιά στα δεξιά μου και είδα για τελευταία φορά το όμορφο αγρόκτημα του Τσουπροκώστα.

Η μακρόστενη αυτή φέτα εύφορης γης, σκεφτόμουν, που πρόσφερε τους καρπούς της πλουσιοπάροχα για εκατοντάδες  χρόνια, ανέθρεψε γενιές και γενιές ανθρώπων και τα τελευταία χρόνια μεγάλωσε και συντήρησε και την πολυμελή οικογένεια του μπάρμπα Κώστα, σε λίγο καιρό δεν θα υπάρχει, θα την καταπιεί το υδάτινο θεριό που λέγεται λίμνη. 

Στα δυτικά ακουμπούσε, σε μήκος περίπου πεντακοσίων μέτρων, στην όχθη του ρέματος με την πυκνή βλάστηση των πλατανιών και τα πέντε-έξι πανύψηλα κυπαρίσσια, διατεταγμένα αρμονικά σε ευθεία γραμμή να μοιάζουν σαν βιγλάτορες και φρουροί ακοίμητοι και αυστηροί. Το σύνορο της ανατολικής πλευράς ήταν ο υδραύλακας στη βάση του μικρού λοφίσκου, της Τραγατσούλας, που στην κορφή του ήταν τα αλώνια.

Στην νότια πλευρά ήταν ο υπερυψωμένος δρόμος και στο άλλο άκρο το σπίτι με όλα τα βοηθητικά κτίσματα. Τα κτήματα αυτά ήταν τα τελευταία που ποτίζονταν με τα νερά του Κόκκινου. Εδώ κατέληγε το μεγάλο κανάλι μήκους πάνω από πέντε χιλιόμετρα που έπιανε τα νερά του ποταμού Κόκκινου στο ύψος της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος απέναντι από τα Χάνια του Καραπιστόλη, πότιζε δε τα εκατοντάδες στρέμματα που βρίσκονταν στη διαδρομή του….

 

Χθες έφυγε από κοντά μας,ή Καραδημα Γεωργία συζ.του Λεωνίδα. Ή κηδεία της θα γίνει την Τετάρτη 10-1-2024 στον χωριό. Ήταν πολύ καλή φιλησυχος άνθρωπος ,πάντα με το χαμόγελο και έναν καλό λόγο για όλους μας. Αγαπητή από όλους τους Χωριανους. Ή οικογένεια θα βάλει λεωφορείο, όσοι επιθυμούν να μεταβούν με το Λεωφορείο, να επικοινωνήσουν με την κόρη της Μαίρη στο τηλ.6978281042 για περισσότερες πληροφορίες. Εκ μέρους του Συλλόγου εκφράζουμε τα θερμά μας Συλλυπητήρια στην οικογένεια της.Αιωνια η μνήμη της και ας είναι ελαφρύ το χώμα πού θα την σκεπάσει.

Θανασης Φλώρος 

Αποχαιρετισμός αναχωρησάντων

 Ένας ακόμη χωριανός μας εγκατέλειψε στο τέλος του 2023 τον μάταιο τούτο κόσμο..

Ο αγαπητός σε όλους μας Βασίλης ο Κοράκης, (της βασιλοκώσταινας όπως ήταν πιο γνωστός), στα 98 του, έφυγε για το μεγάλο ταξίδι. Ο Βασιλης, ίσως ο πιο φιλήσυχος και άκακος  άνθρωπος που έζησε στο χωριό μας, μετακόμισε  μετά τον θάνατο της μάνας του εδώ και πολλά χρόνια στην Αθήνα. Τα καλοκαίρια πάντα ανέβαινε στο χωριό το οποίο υπεραγαπούσε.. Η εξόδιος ακολουθία τελέστηκε στο νεκροταφείο του χωριού το περασμένο Σάββατο.

Καλό ταξίδι Βασίλη, θα σε θυμόμαστε πάντα με αγάπη!

Λαχανόκηπος το 1972

 Λαχανόκηπος το 1972 στον κάμπο του Κόκκινου, βυθισμένος τώρα στα νερά της λίμνης.Η εικονιζόμενη είναι η Ευθυμία Γ.Μπερτσιά.

 Καλή χρονιά Πατριώτες! Εύχομαι υγεία και ευτυχία σε όλο τον κόσμο!

Από την γέφυρα του Στενού (1976)

 

1976. Στην γέφυρα του Στενού, στο βάθος φαίνεται ο κάμπος του χωριού Κόκκινος, νεαροί της εποχής ποζάρουν στον φακό. Σε πρώτο πλάνο δεξιά διακρίνεται το Ξενία. Οι καταστροφές στην κοιλάδα για την κατασκευή του φράγματος είναι ορατές…

Όλη η περιοχή είναι πλέον στο βυθό της λίμνης του Μόρνου.

Φωτο από το βιβλίο του Ν Πάνου: η νερομάννα της Αθήνας

 

Αεροφωτογραφία του 1955

 

Ο νερόμυλος στο Βελούχι

 

Η φωτογραφία είναι απότομα βιβλίο του Ν.Α. Πάνου: η νερομάννα της Αθήνας.

"Θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις" ( 18 διηγήματα από τον «βυθό» της λίμνης του Μόρνου)

 ''Θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις" του Κ. ΜΠΕΡΤΣΙΑ από τις εκδόσεις ΟΡΟΠΕΔΙΟ

διαβάζουμε από τον πρόλογο του βιβλίου:

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

Ήδη στον τίτλο της συλλογής διηγημάτων του Κώστα Μπερτσιά ενυπάρχει το στοιχείο της αντίθεσης, όνειρα που σχηματίστηκαν κάποτε, υπήρξαν και έσβησαν στη συνέχεια, ενώ στο μυαλό σφράγισαν αναμνήσεις που παρέμειναν ζωντανές.

Τελικά η μνήμη γίνεται βάλσαμο στον πόνο και την πίκρα και οδηγεί στη νοερή αναβίωση του παρελθόντος.

Πρόκειται για ένα παρελθόν όχι αυστηρά προσωπικό, γιατί μέσα από αυτό ξετυλίγεται με τη ζωντανή παραστατική αφήγηση, τη γλαφυρή περιγραφή και την αμεσότητα των διαλόγων η κουλτούρα και η παράδοση την ελληνικής επαρχίας, που μπροστά στην τεχνολογική εξέλιξη και τις εκάστοτε αναφυόμενες σκοπιμότητες καθίσταται το σφάγιο στον βωμό της λεγόμενης «αειφόρου ανάπτυξης», της οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης.

Αυτό που περισσότερο γοήτευσε τον άνθρωπο από την αρχαιότητα, η φύση, και μάλιστα η ελληνική φύση με τη διαύγεια, την καθαρότητα και την αισθητική της καλλιγραμία από τον Ηράκλειτο μέχρι και τον Αριστοτέλη και τους νεότερους φιλοσόφους χάνει την αυτοδυναμία της και γίνεται υποχείριο της όποιας εξέλιξης, που δυστυχώς λησμονεί την «αρχή» της.

Από τα πρώτα κιόλας κεφάλαια, αναδύεται μέσα από τα διηγήματα ένα σφοδρό κατηγορώ κατά της κοντόφθαλμης πολιτικής των αρχών, της έλλειψης διορατικότητας και προγραμματισμού διεπόμενων από σεβασμό προς τη φύση, την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό.

Εδώ ακριβώς τίθεται το μεγάλο θέμα της ηθικής ευθύνης του ανθρώπου και κυρίως του σύγχρονου ανθρώπου,

του δελεασμένου από τα επιτεύγματα της τεχνολογικής ανάπτυξης. Το κόστος είναι ιστορικό, κοινωνικό, ηθικό, αισθητικό.

Κάπου σημειώνει ο αφηγητής: «Να νοσταλγείς τον τόπο σου, ζώντας στον τόπο σου, τίποτα δεν είναι πιο πικρό». Τα συναισθήματα αυτά είναι οικεία και γνώριμα στον κόσμο της Κύπρου. Νοσταλγούμε την Αμμόχωστο, την Κερύνεια, τον Απόστολο Ανδρέα, ενώ ζούμε στον τόπο μας και αυτό κάνει την πίκρα μας πιο οδυνηρή.

Στο κεφάλαιο «Ο Χαμένος Παράδεισος» ο λόγος είναι λυρικός, ενέχων εντός του δύναμη ομηρική, εμποτισμένη από την αγάπη και τη λαχτάρα ενός κόσμου που άλλοτε ζούσε και δημιουργούσε αστείρευτα. Ήταν τότε τα χρόνια του πατρικού σπιτιού, της παιδικής ηλικίας που σφραγίζει ανεξίτηλα κάθε ανθρώπινη ψυχή.

Μέσα όμως από την ανάμνηση των οικογενειακών περιστατικών, αναδεικνύονται συγχρόνως και ιστορικές στιγμές του Ελληνισμού που κινούνται μέσα σε τραγικές αντιθέσεις. Στα δύσκολα χρόνια του πολέμου «δεν πρέπει να εκμεταλλευόμαστε την ανάγκη των ανθρώπων», σημειώνει τελικά με ανθρωπιά ο αφηγητής.

Εξάλλου, η ηθική διάσταση συμπορεύεται με την φυσική διάσταση των πραγμάτων, όπως φαίνεται στο διήγημα «Ο Μόρνος βρυχάται και σπέρνει την καταστροφή».

Φώφη Παντελή, φιλόλογος, διευθύντρια μέσης εκπαίδευσης στη Λευκωσία

 

Η γέφυρα του Κόκκινου ποταμού σε αεροφωτογραφία του 1955

Η γέφυρα είναι από το 1978 είναι στο βυθό της λίμνης του Μόρνου. Στην ανατολική πλευρά ήταν το χάνι του Γκέκα και λίγο βορειότερα το ιστορικό χάνι του Καραπιστόλη, (του Σκορδά το χάνι)

1961 ο μύλος του Πάνου στο Κάλλιο (Βελούχι)

 

Από το βιβλίο του Πάνου: η νερομάννα της Αθήνας 

Το Κάστρο του Καλλίου από το Λουτσοβιώτικο κάμπο (1972)

 

Η φωτογραφία είναι του 1972 τραβηγμένη από την θέση Μαρμαράκι του Λουτσοβιώτικου (Κόκκινου) κάμπου, που είναι εδώ και 45 χρόνια στον βυθό της λίμνης του Μόρνου.

Φωτο του 1972

Νεαροί της εποχής με το τετράτροχο τους στο κάμπο του Κόκκινου, θέση ψηλά αμπέλια,θαμμένου εδώ και 45 χρόνια από τα νερά της λίμνης του Μόρνου 

 

Ψάρεμα στον Μόρνο με καλαμωτή- δεκαετια 60.

(απο το βιβλίο: η νερομάννα της Αθήνας, του Πάνου)

Λουτσοβιώτικη παρέα πριν πολλά χρόνια!

Όταν τα χωριά μας είχαν ακόμη ζωή!

 

Δυστυχώς τέτοιες σκηνές δεν θα συναντήσεις σήμερα στην ορεινή Δωρίδα .

Φωτογραφία του 1980, στο καραούλι, στην είσοδο του χωριού Κόκκινος: η γιαγιά Νικολού με όλο το ζωικό της κεφάλαιο !

Από τον Κόκκινο ο πρώτος Έλληνας street artist στην Αμερική του ’50!

 

Ο επισκέπτης σήμερα της πλατεία της Elizabeth Tower του Πόρτλαντ, συναντά ένα πολύ πρωτότυπο έκθεμα, δύο υποστυλώματα (βάθρα) γέφυρας που έγιναν γνωστά ως Lovejoy Columns. Το ιδιαίτερο με αυτά τα υποστυλώματα είναι ότι δεν χτίστηκαν στο σημείο αυτό αλλά ήρθαν με μεταφορά. Αρχικά τα βάθρα αυτά στήριζαν την μεγάλου μήκους ράμπα-γέφυρα Lovejoy αλλά επειδή έφεραν επάνω τους τα πρώτα street-art έργα του Πόρτλαντ απέφυγαν αρχικά την κατεδάφιση για να μεταφερθούν αργότερα στην πλατεία αυτή. Το ακόμα ποιο ενδιαφέρον στην ιστορία είναι ότι τα έργα αυτά είναι επηρεασμένα κυριως από την ελληνική κουλτούρα και ο δημιουργός τους φέρει το όνομα Tom Στεφόπουλος. 

Φωτισμένη, μία από τις δύο Lovejoy Columns
Ο γνωστός Έλληνας TAKI 183, είναι ο πρώτος που έκανε bombing την υπογραφή του στη Νέα Υόρκη και ανάγκασε το 1971 τους “New York Times” να του αφιερώσουν ένα ολόκληρο άρθρο. Το διάσημο tag (υπογραφή του) δήλωνε απλώς ψευδώνυμό του (από το Dimitrakis) και την 183η οδό στο Washington Heights που έμενε. Αν ο ΤΑΚΙ θεωρείται ο πατέρας του γκράφιτι, ένας άλλος Έλληνας μετανάστης θα μπορούσε να διεκδικήσει την πατρότητα της σύγχρονης street-art. Πρόκειται για την εξίσου ενδιαφέρουσα και εντυπωσιακή ιστορία του Τομ Στεφόπουλου που πρωτοπόρισε κάνοντας streeet-art στα μέσα του 20ου αιώνα στο Πόρτλαντ του Όρεγκον.

Η ιστορία του Αθανάσιου Στέφου που είναι άγνωστη ακόμα στην Ελλάδα, ξεκινάει από ένα μικρό χωριό της ορεινής Φωκίδας με το όνομα Κόκκινος, στο οποίο γεννήθηκε το έτος 1892. (Ήταν θείος του Θύμιου Καραγιάννη,αδελφός της μητέρας του Αλεξάνδρας,στην αρχή βρέθηκε στο Seattle και αργότερα μετακινήθηκε στο Portland).

Όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες την εποχή εκείνη, αποφάσισε να μεταναστεύσει για την Αμερική το 1910, όπου άλλαξε το όνομά του σε Τομ Στεφόπουλος. Το έμφυτο ταλέντο που είχε στη ζωγραφική δεν αρκούσε φαίνεται για να βιοποριστεί από την τέχνη του με αποτέλεσμα να δουλέψει για πολλά χρόνια ως φύλακας στους σιδηροδρομικούς σταθμούς του βορειοδυτικού Πόρτλαντ για την SP & S RailroadCompany. Εκεί ο Tom ξεκίνησε να δημιουργεί έργα κατά τη διάρκεια των πολλών και ήσυχων ωρών της βάρδιας του. Αρχικά σχεδίαζε με κιμωλία, αλλά μετά από την ενθάρρυνση των περαστικών τα πέρασε από πάνω με μπογιά. Οι τοιχογραφίες κέρδισαν γρήγορα το ενδιαφέρον του Tom, που άρχισε σταδιακά να αποκτά τοπική φήμη και προβολή από τα μέσα ενημέρωσης της περιοχής. Από το 1948 έως το 1952, ο Τομ Στεφόπουλος δημιουργεί μια σειρά από έργα στα υποστυλώματα-βάθρα της γέφυρας Lovejoy, που ήταν κτισμένα μέσα στο σιδηροδρομικό σταθμό που εργαζόταν. 

 Οι τοιχογραφίες του που είναι ένα πάντρεμα ελληνικής μυθολογίας και Αμερικανικής κουλτούρας,  χαρακτηρίζονται από ένα εξαιρετικά καλλιγραφικό στυλ. Ένα από τα πιο γνωστά έργα του, είναι του φιλοσόφου Διογένη, που περπατάει στους δρόμους της Αθήνας με το φανάρι του, αναζητώντας για έναν έντιμο άνθρωπο. Τα τοπία, οι κουκουβάγιες, τα ανθρωπόμορφα δέντρα και οι άλλες ιδιόμορφες τοιχογραφίες (λάδι σε τσιμέντο) του Tom έφτασαν να γίνουν σήμα κατατεθέν της πόλης. Πιστεύεται ότι ο Tom ολοκλήρωσε περίπου μια δωδεκάδα έργων ζωγραφικής κάτω από την γέφυρα του Lovejoy, αλλά δεν υπάρχουν φωτογραφικά ντοκουμέντα για όλα. Πέθανε το 1971.

Ο φιλόσοφος Διογένης περιπλανιέται στο Πόρτλαντ

Λόγω της ανάγκης της πόλης για επέκταση και ανάπτυξη αποφασίστηκε η κατεδάφιση της γέφυρας-ράμπας Lovejoy, αυτό όμως είχε σαν αποτέλεσμα να ξεκινήσει το 1997 μια προσπάθεια διάσωσης των βάθρων της. Πρωτοστάτες ήταν μια ομάδα αρχιτεκτόνων εθελοντών με την ονομασία Rigga που αφοσιώθηκαν στο σκοπό αυτό. Μετά από μία εκτεταμένη άσκηση πίεσης προς την γειτονιά και τις αρμόδιες αρχές, η ομάδα κατάφερε να πείσει την πόλη, όχι μόνο να σώσει τις τοιχογραφίες, αλλά ολόκληρα τα βάθρα πάνω στα οποία διασώζονταν ακόμα έργα του Tom, με το επιχείρημα ότι αν τα έργα ζωγραφικής αποκοπούν από τα στοιχεία στα οποία φτιάχτηκαν, ένα μεγάλο μέρος της μαγείας τους θα χαθεί. Τελικώς 10 υποστυλώματα “συσκευάσθηκαν” και παρέμειναν για τα επόμενα 5 χρόνια αποθηκευμένα κάτω από τη Γέφυρα Fremont, μιας και οι κάποιες προσπάθειες που έγιναν για την αξιοποίησή τους υπήρξαν ανεπιτυχείς.

Το χρονικό της προσπάθειας για την διάσωση των υποστυλωμάτων και την αποκατάσταση των έργων καταγράφηκε το 2004, σε ντοκιμαντέρ με τίτλο “Lovejoy“, ενώ τον επόμενο χρόνο, 2 από τα 10 υποστυλώματα της γέφυρας Lovejoy (μαζί με 7 έργα), μεταφέρθηκαν και τοποθετήθηκαν στην πλατεία του Πύργου Ελισάβετ, αποτελώντας πλέον ένα μόνιμο και χαρακτηριστικό στοιχείο του αστικού τοπίου του Πόρτλαντ. Τα διασωθέντα έργα συνδέθηκαν άρρηκτα με την ιστορία της πόλης κερδίζοντας σημαντική αναγνώριση και προβολή. 

 Τα υπόλοιπα έργα αν και αρχίζουν να νικούνται από τη φθορά του χρόνου, συνεχίζουν να ελπίζουν σε μία καλή συντήρηση και φυσικά την ανάδειξή τους:

5 εναπομείναντες πίνακες περιμένουν την διάσωσή τους

Ο Τομ Στεφόπουλος δεν ζωγράφισε μόνο τη γέφυρα, αποτέλεσε και ο ίδιος μία πολιτιστική γέφυρα μεταξύ Ελλάδας – Αμερικής και μεταξύ 

Φωτο 1976, η κατεστραμμένη κοιλάδα

 Ο κάμπος έχει σκαφτεί «συθέμελα» και τα μπάζα μεταφέρονται για να τελειώσει το φράγμα. Σε λίγο τα νερά θα έχουν σκεπάσει την περιοχή και το νερό της λίμνης θα μπει στο αυλάκι για να ξεδιψάσει την Αθήνα. 

Στην φωτο διακρίνεται ο λόφος του Κάστρου, το Στενό στο βάθος δεξιά όπου και η συμβολή του Μόρνου και του Κόκκινου. Σε πρώτο πλάνο οι θέση παλιογκορτσιές .

Ο Πετρος Θέμελης στην ανασκαφή του Καλλίου, ιστορική φωτο.

Πηγή:fb. Χρήστος Μποκόρος ζωγράφος 

 Ο Πέτρος Θέμελης, νεαρός τότε δεξιά με το καπέλο, συζητάει με τον πατέρα μου που είχε πάει να φωτογραφήσει τα ερείπια πριν εγκαταλειφθεί η ανασκαφή στο Κάλλιο της Φωκίδας, 1976-77, το φράγμα ήταν έτοιμο, το νερό του Μόρνου ανέβαινε κάθε μέρα, το νέο χωριό είχε απαλλοτριωθεί, οι κάτοικοι του είχαν ήδη φύγει, ο αρχαιολόγος μόνο έμενε με λίγους εργάτες μέχρι τελευταία στιγμή να σώσει και να καταγράψει ότι προλάβει απ' την αρχαία πόλη πριν πνιγεί στη λίμνη... έχουν μια μυστήρια αγάπη κάποιοι άνθρωποι για τους αρχαίους χώρους, μετέχουν ολόψυχα στη ζωντανή αιωνιότητα, παλεύουν την αθανασία, να στήσουν τόπο, να συγκρατήσουν το υλικό του χρόνου, πονούν για τ΄άψυχα, τις πέτρες και τα χώματα, μίλαγαν και πίσω απ' τα μαύρα τους γυαλιά κυλούσαν δάκρυα, θυμάμαι.

Χ.Μ.

ερείπια μοναστηριού στο βυθό της λίμνης του ΜΌΡΝΟΥ

 

Στο βυθό της λίμνης του Μόρνου.

 Η Αγία Μονή, που σήμερα είναι στο βυθό της λίμνης του Μόρνου, ήταν ακριβώς απέναντι από το αβορόρεμα, δίπλα στις όχθες του Μόρνου σε ένα στένωμα του, στη δεξιά πλευρά  του δημοσίου δρόμου Λιδωρικίου-Ναυπάκτου. Χτισμένη πάνω σε μικρό λόφο που δέσποζε στην περιοχή και είχε θέα σε ένα μεγάλο μέρος του κάμπου.Υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες* που αποδεικνύουν ότι ήταν βυζαντινό μοναστήρι πιθανώς μετόχι της Βαρνάκοβας. Οι λατινικές επιγραφές που υπήρχαν στα ερείπια μαρτυρούν ότι είχε  μετατραπεί σε καθολικό μοναστήρι όταν οι Ενετοί  είχαν καταλάβει την περιοχή.

Ανήκε στο χωριό Κόκκινος (Λούτσοβος) και γιόρταζε στις 23 Αυγούστου, το μεγάλο πανηγύρι που γινόταν συγκέντρωνε πλήθος κόσμου από την γύρω περιοχή.

Η φωτογραφία όπου φαίνονται τα ερείπια είναι του 1972 η άλλη που φαίνεται η εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία είναι του 1960.

* 1198 μ.Χ. κτίστηκε η Αγία Μονή με την επαναχρησιμοποίηση υλικών αρχαίου κτηρίου. Για τα εκεί ερείπια, Ελληνιστικά και Βυζαντινά, κάνει λόγο και ο Woodhouse. Λόφος και μοναστήρι βρίσκονται τώρα στον βυθό της τεχνητής λίμνης του Μόρνου. Ακριβώς απέναντι από την Αγία Μονή, στην αριστερή, ανατολική, όχθη του Μόρνου, στα ΒΑ. του Στενού, είναι χτισμένο με αρχαίο υλικό, πιθανώς πάνω σε αρχαίο ιερό, το προαναφερθέν εκκλησάκι του Αγίου Βασιλείου, τώρα βυθισμένο στην τεχνητή λίμνη. Ευνόητο είναι ότι αυτή η οχυρή θέση θα αποτελούσε προφανώς το δυτικότερο περιφερειακό φρούριο της επικράτειας των Καλλιέων. 

Απόσπασμα από το βιβλίο του

IΩΑΝΝΗ ΝΕΡΑΝΤΖΗ: 

Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΑΙΤΩΛΩΝ [ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ]

Τα Χάνια πνίγονται …

1979: το νερό της λίμνης του Μόρνου  σκεπάζει τα Χάνια του Στενού, ένας όμορφος μικροοικισμός εξαφανίζεται για πάντα…η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του αείμνηστου Νίκου  Πάνου «η νερομάννα της Αθήνας».

Το «θαμμένο» Ξενία στη θέση Στενό του Μόρνου

 

Φωτο από το βιβλίου του Πάνου: η νερομάννα της Αθήνας.

Οδικός Σταθμός Ξενία Μόρνου με 5 κλίνες. Αρχιτέκτονας: Αικατερίνη Διαλεισμά,Εργολάβος: Δημήτριος Χωραφιάδης, Φορέας υλοποίησης: ΕΟΤ. Πληροφορίες: Β’ Κατηγορία, Δυναμικότητα: 5 κλίνες. Σχεδιάζεται ίδιο με τον οδικό σταθμό Αχελώου. Σήμερα βρίσκεται στον πυθμένα της τεχνητής λίμνης Μόρνου.

Η βρύση του χωριού

 

Μετά την αναβάθμιση της  η καινούργια μορφή της βρύσης μας είναι ένα ποιήμα!

Ας είναι καλά ο Σπύρος!